3.2 Omschrijving methode

Observatie komt in uiteenlopende verschijningsvormen voor. De traditionele observatie kan statisch of dynamisch zijn. Statische observatie geschiedt vanuit een vast punt, terwijl bij dynamische observatie het te observeren object of subject wordt gevolgd. Gesproken wordt dan ook wel van volgerij, mobiele observatie of schaduwen. Het gaat dan om het direct, fysiek, heimelijk gadeslaan en systematisch heimelijk volgen van een persoon of een object, al dan niet met gebruikmaking van hulpmiddelen. Voor zowel de statische als voor de dynamische observatie geldt dat deze zowel incidenteel als stelselmatig kan zijn. Onder het aftappen van telecommunicatie wordt in de eerste plaats de telefoontap verstaan, maar sinds kort kan ook de fax worden getapt en opgenomen door een opsporingsambtenaar evenals ander niet voor het publiek bestemd gegevensverkeer via de telecommunicatie-infrastructuur. Wel moet het vermoeden bestaan dat de verdachte daaraan deelneemt. Het aftappen gaat vooralsnog via de infrastructuur van PTT-Telecom. Het aftappen via de telecommunicatieinfrastructuur betreft een concreet aangewezen abonneenummer. Het gaat hier om gegevensverkeer per telefoon, semafoon, telefax en telex. Het dataverkeer tussen computers (E-mail) via de telefoonlijn valt er eveneens onder. Dit laatste ondervindt overigens in de praktijk nog veel technische problemen.

Bij inzage in computerbestanden gaat het om het verschaffen van toegang tot gegevens die zijn opgeslagen, worden verwerkt of overgedragen met gebruikmaking van een geautomatiseerd werk. Dit observatiemiddel onderscheidt zich van de overige, omdat de wet niet de mogelijkheid kent het heimelijk in te zetten. Om die reden en omdat het middel niet veel wordt toegepast zal de verdere bespreking van dit middel summier zijn. Bij het scannen van mobiele telefoons dient bedacht te worden dat tot voor kort dergelijk gegevensverkeer niet afgetapt kon worden via de telecommunicatieinfrastructuur. Daarom werd met behulp van een zogenaamde scanner vastgesteld of mobiele telefoons in gebruik waren en werden met behulp van die scanner gesprekken afgeluisterd. Signalen die door de ether gaan werden derhalve door de scanner opgevangen. De scanner wordt op een bepaald golfbereik ingesteld en richt zich op het sterkste signaal. Het is mogelijk de scanner daarop te fixeren en daarna gericht en systematisch alle gesprekken die op die frequentie worden gevoerd af te luisteren. Het is noodzakelijk dat de scanner in de nabijheid van de af te luisteren mobiele telefoon operationeel is. Om die reden is het gebruikelijk dat een scanner aanwezig is in een observatievoertuig van de politie. De scanner zelf wordt in de praktijk wel aangeduid als kolibrie, naar de meest voorkomende merknaam.

De heer De Graaf :
Met die Kolibrie kon u eigenlijk twee dingen doen: bepalen dat iemand aan de telefoon zat en rechtstreeks afluisteren als u erachter zat en een frequentie opving.
De heer Mosterd:
Dan konden wij gewoon afluisteren, ja.
De heer De Graaf:
Dat deed u dan zonder machtiging van de rechter-commissaris?
De heer Mosterd:
Voor alle duidelijkheid: de informatie die wij via de Kolibrie hoorden, gebruikten wij alleen als er een machtiging van de rechter-commissaris was. Nog steeds gaat de schakelaar van het apparaat gewoon om als wij zien dat er iemand belt met ATF3, alhoewel je die vandaag de dag niet veel meer tegenkomt.
De heer De Graaf:
Wat bedoelt u met de schakelaar gaat om?
De heer Mosterd:
Dat het apparaat aangaat. Dan maakt het observatieteam er gebruik van om te anticiperen op de bewegingen van de verdachte.
De heer De Graaf:
Is dat een grijs gebied of een grensgebied?
De heer Mosterd:
Ik wil er niet schijnheilig over doen: wij beroepen ons er natuurlijk op dat het eigenlijk
nergens wettelijk verboden is om een scanner te gebruiken. Er zijn ook uitspraken, richtlijnen, over dat je hem wel mag gebruiken voor operationele werkinformatie ten behoeve van je observatieteam, maar dat je de informatie die zonder machtiging is verkregen, niet mag gebruiken ten behoeve van het onderzoek. Noot
Thans kunnen gesprekken, gevoerd via een mobiele telefoon, aangemerkt worden als gegevensverkeer via de telecommunicatie-infrastructuur.
Het scannen van semafoons is het met behulp van een technisch middel zowel ongericht als gericht opvangen en desgewenst vastleggen van semafoonoproepen in de ether. Als eenmaal is vastgesteld dat van een semafoon gebruik wordt gemaakt kan met behulp van de bij de semafoon behorende unieke RIC-code het verkeer van en voor die semafoon worden onderschept en vastgelegd. Het scannen van semafoons kan op ongeveer dezelfde wijze als het scannen van mobiele telefoons. Met behulp van een scanner, ingesteld op de voor het semafoonverkeer gebruikte golflengte, gekoppeld aan een computer kunnen alle op die frequentie uitgezonden boodschappen worden geregistreerd.

Wanneer de RIC-code bekend is, kan dit gericht gebeuren op een bepaalde semafoon. Voordat deze geavanceerde techniek voor handen was, geschiedde het onderscheppen van semafoonboodschappen ook door een semafoon parallel te schakelen aan de te observeren semafoon. De parallel geschakelde semafoon werd voorzien van dezelfde RIC-code als de te observeren semafoon. Op deze wijze worden alle boodschappen voor de te observeren semafoon eveneens opgenomen op de parallelle semafoon. Deze werkwijze wordt steeds minder gebezigd. Er kan nog op worden gewezen dat het gegevensverkeer dat door middel van een semafoon mogelijk is, zich steeds verder ontwikkelt. Aanvankelijk was slechts een geluidssignaal mogelijk (gesproken werd ook wel van een sematoon), vervolgens bleek het mogelijk het geluidssignaal te combineren met een op een display verschijnend telefoonnummer. Thans kunnen via bepaalde semafoons korte teksten worden overgebracht.

Onder het direct afluisteren met behulp van technische middelen wordt verstaan het afluisteren en/of opnemen van gesprekken, niet zijnde het aftappen van telecommunicatie, met gebruikmaking van (verborgen) microfoons (richtmicrofoons en bugs) en/of recorders. Daarbij dient het (heimelijk) opnemen van een gesprek met medeweten van n van de gespreksdeelnemers onderscheiden te worden van het afluisteren zonder dat n van de gespreksdeelnemers op de hoogte is van het afluisteren.

Plaatsbepalingsapparatuur wordt ingezet om de plaats van een bepaald object te bepalen. Daartoe wordt het te observeren object heimelijk uitgerust met een zender die een signaal uitzendt dat door de politie kan worden opgevangen. De ontvangstapparatuur bevindt zich op een vaste plaats (bijv. het politiebureau) en in andere gevallen wordt de ontvangsapparatuur mobiel ingezet (in een volgauto).

De heer Koekkoek:
Dat ging met hoge snelheid over de autobaan?
De heer Kloosterman:
Nee, dit ging met heel lage snelheid. Ja, ik kan het eigenlijk wel vertellen, maar... Wij maakten toen gebruik van peilapparatuur. Eh, de man reed nogal langzaam.
De heer Koekkoek:
Wat is langzaam op de autobaan?
De heer Kloosterman:
80 km/u. (...) meestal word je dan voorbij gereden door de vrachtwagens. Dus dan valt 80 km/u erg op, als er een hele sliert OT-auto's rijdt. (Gelach) Het schijnt grappig te zijn, maar voor ons zijn zulk soort situaties heel moeilijk. Dus toen is er besloten om peilapparatuur in te zetten. (...) Ik denk dat ook meegenomen is dat een sliert Nederlandse auto's in een buitenland heel moeilijk te verbergen is. Dus vandaar dat er ook peilapparatuur ingezet is. Noot
Onderscheid kan worden gemaakt tussen apparatuur ter ondersteuning van dynamische observatie (bijvoorbeeld een baken voor peilapparatuur aan een auto of container) en apparatuur die dient om vanuit een centraal punt de bewegingen van een object te volgen (het volgen van een container op een schip door middel van satellietverbindingen). De apparatuur dient de plaats van een object aan te geven. Bewegingsdetectie is eveneens mogelijk. Dit betekent dat er een signaal wordt uitgezonden als een object in beweging komt. Voorts is er apparatuur met richtings- en afstandsindicatie. Een speciaal soort apparatuur is de geotach, die als een soort tachograaf de bewegingen van het object vastlegt en later kan worden uitgelezen. Bij fotograferen en het maken van videoregistraties moet in dit kader gedacht worden aan het heimelijk met beeldregistratiemiddelen vastleggen van plaatsvindende activiteiten en de personen die daarbij betrokken zijn. Dit middel wordt ingezet ter ondersteuning van dynamische observatie (bijvoorbeeld het vastleggen van een ontmoeting of een situatie). Het technische middel ondersteunt de waarneming met eigen ogen.

De heer Vos:
Is observatie door middel van videocamera's in uw optie onbeperkt mogelijk?

De heer Koers:
Technisch is het onbeperkt mogelijk. Als een rechercheur ergens staat te kijken, ziet hij wat er gebeurt. Het is geaccepteerd dat hij een bril op zijn neus zet als zijn ogen wat kippig zijn. Als er op afstand iets gebeurt, wordt het geaccepteerd dat hij een verrekijker op zijn ogen zet. Ik denk dat in het verlengde daarvan technisch gezien ook een videocamera zit. Daaraan zitten wel grenzen. Noot
Inzet van dit middel bij statische observatie (bijvoorbeeld het vastleggen van alle bewegingen bij een pand, al dan niet aangestuurd door bewegingsdetectie) komt eveneens voor. Het middel wordt hier niet ondersteunend, maar zelfstandig ingezet. De apparatuur wordt verborgen opgesteld bijvoorbeeld in een parkeermeter of een verkeerstellerskastje in de berm. Het is zelfs mogelijk een camera te monteren in de binnenspiegel van een auto. De apparatuur is op afstand bedienbaar en vervangt fysieke directe waarneming. De term postvang wordt in de praktijk gebruikt voor het op enigerlei wijze onderscheppen van post met het doel kennis te nemen van de op de buitenzijde aanwezige informatie en/of de inhoud en/of het poststuk heimelijk te voorzien van afluister-of detectieapparatuur, waarna het weer aan de geadresseerde wordt aangeboden. Twee vormen zijn hier te onderscheiden. Het is mogelijk dat de post uit de brievenbus wordt gehengeld en het is mogelijk dat de post desgevraagd door de PTT wordt onderschept. Te denken valt bijvoorbeeld aan pakketten met cocane die gecontroleerd worden afgeleverd. Op die wijze wordt getracht zo nauwkeurig mogelijk vast te stellen voor wie het pakket bestemd is.

De vuilnissnuffel is het onderzoek van huisvuil.
Onder inkijkoperatie wordt hier verstaan de activiteit waarbij de politie heimelijk en zonder toestemming van de rechthebbende een (afgesloten) gebouw of erf betreedt, eventueel door middel van braak of verbreking, om binnen de situatie in ogenschouw te nemen en/of apparatuur aan te brengen in de ruimte zelf of aan een in die ruimte aanwezig object. Voor inkijken is betreden derhalve een voorwaarde en de gevallen waarin van buiten naar binnen wordt gekeken worden gebracht onder observeren en volgen.

De heer Van Amerongen:
Ik praat alleen over mijn regio. Het is in feite heel eenvoudig ontstaan uit onderzoeken die men draaide op het gebied van de synthetische drugs, Daarbij werd dan door observanten gezien dat spullen werden binnengebracht in een boerenschuur, wat dan grondstoffen bleken te zijn voor het maken van synthetische drugs. Op een gegeven moment dachten we dan: Nu, de criminelen zijn ook binnen, laten we maar eens tot aanhouding overgaan. Toen bleek echter dat er nog geen strafbaar produkt lag, alleen maar grondstoffen die volgens de crimineel gebruikt werden om kattevoer of kattebakvulsels te maken, waarbij ze bezig waren met een nieuw procd.
De heer De Graaf:
Kan dat, naar uw oordeel?
De heer Van Amerongen:
Wij hebben het nagevraagd bij wetenschappers. In scheikunde was ik niet al te best op de middelbare school. Die hebben het ontkend, maar het was in ieder geval wel reden om niet tot straf over te gaan. Daarom hebben wij inderdaad later gezegd: Kunnen we niet met een inkijkactie kijken of wij op het juiste tijdstip zitten? Toen is, denk ik, zo heb ik het tenminste gisteren gehoord, de modus ontstaan om in de boerenschuur van te voren te kijken of het strafbare produkt er al was. Als het er was, werd het tijd om tot aanhouding over te gaan, om te voorkomen dat de boeven weer in vrijheid konden weglopen en wij met lege handen blijven staan. Noot

vorige         volgende         inhoudsopgave en zoeken