In dit deelrapport wordt aandacht besteed aan illegaal optreden in legale bedrijfstakken en sectoren. Georganiseerde criminaliteit wordt al te gemakkelijk vereenzelvigd met de levering van illegale goederen of diensten (drugs!). Ook in ons onderzoek neemt de beschrijving van de drughandel een belangrijke plaats in. Maar er is geen enkele reden om de analyse van de georganiseerde misdaad hiertoe te beperken. Fraude in het handelsverkeer of oplichting van banken kan eveneens aan de elementen van onze definitie van georganiseerde misdaad voldoen. Deze criminele activiteiten, die worden ontplooid binnen de reguliere sectoren van de economie, vormen, althans indien zij voldoen aan de elementen van de definitie, een integraal onderdeel van de problematiek van de georganiseerde misdaad.
Wij roepen nog eens de drie elementen van de definitie van georganiseerde misdaad in
herinnering.
1. Er is sprake van een bedrijfsmatig opereren dat uitsluitend is gericht op de verwezenlijking
van financieel gewin door illegale middelen. De organisatie staat volledig in dienst van deze
wederrechtelijke bevoordeling.
2. Het gaat hierbij om naar aard of omvang ernstige misdrijven, althans om misdrijven die een aanzienlijke inbreuk op de rechtsorde zijn of een aanzienlijk wederrechtelijk verkregen voordeel opleveren.
3. Hierbij weet de organisatie zijn positie min of meer effectief af te schermen tegen de overheid in het bijzonder door het gebruik van geweld, intimidatie of corruptie. Door de toepassing van het eerste element vallen de misdrijven af die als organisatiecriminaliteit of corporate crime kunnen worden aangeduid. Belasting- of EU-fraude gepleegd door organisaties die in beginsel niet voor het plegen van illegale activiteiten zijn opgericht, worden hiermee uitgezonderd.
Illegaal optreden in de reguliere sectoren van de economie brengt vooral financile schade teweeg en levert financieel voordeel op voor de misdrijfpleger. Daarom wordt de in dit deelrapport beschreven criminaliteit ook wel aangeduid als financieel-economische criminaliteit. Uit de in dit deelrapport beschreven cases blijkt dat deze criminaliteit zonder twijfel voldoet aan het tweede element van de definitie. De schade beloopt in sommige zaken zelfs meer dan enkele tientallen miljoenen guldens.
De toepassing van het derde element bleek het moeilijkste. Afwezigheid van afscherming in de vorm van het openlijk vertonen van geweld of corruptie was voor ons op zichzelf nog geen reden om de betrokken case geen vorm van georganiseerde misdaad te noemen. Maar het was dan wel noodzakelijk dat er op enigerlei andere wijze duidelijk sprake was van intimidatie of onoorbare contacten met derden.
Hoe verschillend de illegale activiteiten in de reguliere sectoren van de economie ook zijn, het principe is steeds hetzelfde: er wordt een valse schijn gewekt, waarbij het vertrouwen van de ander wordt misbruikt en die ander in de waan wordt gebracht dat de actor adequaat inspeelt op zijn belangen of behoeften.
De illegale activiteiten, die in dit rapport worden beschreven, zijn, anders gezegd, vormen van fraude. Wij zullen het begrip fraude in dit rapport veelvuldig gebruiken, omdat het de gemeenschappelijke noemer is waaronder allerlei illegale activiteiten in de reguliere economie kunnen worden samengebracht. Fraude wordt hier opgevat in de meest brede zin, namelijk als misbruik van vertrouwen, dat ertoe strekt zichzelf of anderen wederrechtelijk te bevoordelen. Dit misbruik van vertrouwen vindt in de legale sectoren op een drietal manieren plaats. Op deze driedeling is de indeling van dit rapport gebaseerd.
In de eerste plaats vindt het misbruik plaats in de vorm van allerhande valse activiteiten, die bijvoorbeeld de schijn wekken dat de actor solvabel is (in geval van flessentrekkerij) of die de ware herkomst, bestemming of aard van de handelswaar verdoezelen (bijvoorbeeld EU-fraude). Deze activiteiten kunnen worden aangemerkt als de grondfeiten van de
financieel-economische criminaliteit. Wij zullen deze strafbare activiteiten beschrijven aan de hand van de vier hoofdvragen die ook bij de beschrijving van de andere vormen van criminaliteit zijn gesteld.
* Welke activiteiten kunnen worden onderscheiden die beantwoorden aan de operationele
definitie van georganiseerde criminaliteit?
* Hoe zien de criminele groepen eruit die zich aan deze vormen van georganiseerde
criminaliteit schuldig maken?
* Op wat voor wijze worden deze misdrijven gepleegd? Hierbij zal in het bijzonder aandacht
worden besteed aan de wijze(n) waarop de criminele groepen zich proberen af te schermen van
gedupeerden en opsporingsinstanties.
* Hoe groot is het wederrechtelijk verkregen voordeel en hoe wordt dit besteed? In de tweede plaats bestaat het misbruik uit het ontlopen van persoonlijke aansprakelijkheid voor de gewraakte handelwijzen. In dit verband dient in het bijzonder gedacht te worden aan de uiteenlopende wijzen waarop misbruik wordt gemaakt van binnenlandse en buitenlandse rechtspersonen. Deze rechtspersonen fungeren zowel op het gebied van de
financieel-economische criminaliteit als op dat van de drug-handel en aanpalende vormen van georganiseerde criminaliteit veelal als buffer om de hoofdverdachten buiten beeld te houden en hen te vrijwaren van enige vorm van aansprakelijkheid. Ook kan de rol van intermediairs, die binnenlandse en/of buitenlandse rechtspersonen aan criminele groepen ter beschikking stellen, niet ongenoemd blijven. De volgende twee vragen worden in dit onderdeel behandeld. * Welke constructies worden gebruikt om aansprakelijkheid te ontlopen?
* Welke rol is hierbij weggelegd voor dienstverleners?
In de derde plaats verdient een specifieke vorm van misbruik van vertrouwen aandacht, namelijk
het voorwenden van een legale herkomst van wederrechtelijk verkregen voordeel - de essentie
van wat populair als witwassen wordt aangeduid. Geld verkregen uit de in deel 1 te
behandelen genoemde grondfeiten (en uiteraard ook uit andere strafbare feiten: drugs!) wordt
op deze wijze in de legale sectoren van de economie gebracht.
De vragen die in dit onderdeel aan de orde komen, zijn:
* Welke patronen van wegsluizen en witwassen kunnen worden onderscheiden?
* Hoe worden criminele gelden in legale sectoren gesluisd?
In dit deelrapport zal, zoals gesteld, voornoemde driedeling verder worden aangehouden.