3 CRIMINELE INLICHTINGENDIENSTEN

3.1 Inleiding

3.1.1 Algemene introductie

Van oudsher heeft de politie belangstelling voor wat leeft in het criminele milieu. Altijd hebben mensen vanuit het milieu zich bereid getoond de politie informatie te verschaffen.

De heer Barendregt:

Zolang er criminaliteit wordt bestreden en zolang er politie is, is er behoefte aan inlichtingen, aan informatie. Vandaar dat ik nogmaals zeg, dat het begrip intelligence een beter begrip is: alle informatie die kan leiden tot het aanpakken van de criminaliteit - op de hoek van de straat of via methodieken - is dus inlichtingenwerk. Daar zul je op moeten sturen en daar zul je randvoorwaarden voor moeten invullen. Een waarborg om dat goed te kunnen doen, is controle en toezicht op de opslag van de informatie en de verstrekking van de informatie. ^Noot

De dubbele taak van de CID-en verklaart waarom naast runners van informanten ofwel CID-rechercheurs, en observanten ook informatieverwerkers en misdaadanalisten voor de CID werkzaam zijn. De organisatie en de aard van dit laatste type (informatieverwerkende) inlichtingenwerk verdienen aandacht, onder meer met het oog op het recht op privacy, dat immers ook van belang is in verband met registratie van persoonsgegevens. De organisatie en de aard van het informatie genererende inlichtingenwerk verdienen evenwel nog meer aandacht. Het gaat hierbij immers om een activiteit die in het kader van de politile en justitile rechtshandhaving nieuw is. Dit onderzoek, dat de CID min of meer zelfstandig verricht, is gericht op personen die als verdachte betrokken zijn, of - en dat is het nieuwe - naar redelijkerwijs kan worden vermoed als verdachte betrokken zullen gaan worden bij misdrijven die - gezien hun aard of frequentie dan wel het georganiseerd verband waarin zij worden gepleegd - een ernstige inbreuk op de rechtsorde opleveren. ^Noot Dat betekent dat het inlichtingenwerk zowel geschiedt in een zogenaamde proactieve fase, dat wil zeggen voordat een verdenking bestaat, als ook parallel aan traditioneel recherche-onderzoek (dat al dan niet tegen derden loopt).

Een belangrijke stimulans in de ontwikkeling van de CID-en waren de resultaten van de werkgroep-Vermeij in 1972 en de stuurgroep-Vermeij in 1977. ^Noot In hun rapporten wordt geconcludeerd dat de politie onvoldoende zicht heeft op het criminele milieu. Om die reden wordt het instellen van criminele inlichtingendiensten bepleit. Het duurt evenwel tot 1986 voordat een CID-regeling van kracht wordt. ^Noot In deze regeling ligt de nadruk op de regionale samenwerking tussen de afdelingen CID uit de 148 gemeentepolitiekorpsen en de Rijkspolitie. Na de totstandkoming van de Politiewet 1993 is de CID-regeling 1995 geschreven, die terugwerkende kracht heeft tot 1 april 1994. ^Noot Volgens deze regeling hebben alle 25 regionale politiekorpsen een criminele inlichtingendienst. De Koninklijke marechaussee heeft een CID en daarnaast bestaan twee CID-eenheden bij het Korps landelijke politiediensten, te weten n bij de divisie Mobiliteit en de Nationale criminele inlichtingendienst (NCID) bij de divisie CRI. Naar verwachting zal ook de Rijksrecherche een eigen
inlichtingendienst verkrijgen.
Het onderzoek dat door de CID wordt verricht heeft geen expliciete wettelijke basis. Het valt binnen de taakomschrijving van artikel 2 Politiewet 1993. ^Noot Regels voor de omgang met informanten geeft de vertrouwelijke ministerile Regeling tip-, toon- en voorkoopgelden 1985. ^Noot De registers van de CID-en vallen onder het regime van de in 1990 in het Staatsblad verschenen Wet politieregisters en de daarop gebaseerde regelgeving.

Voor de inwerkingtreding van de Politiewet 1993 verplichtte artikel 15 CID-regeling 1986 tot een privacyreglement. Het CID-privacyreglement is van dezelfde datum als de CID-regeling 1986. ^Noot Mede naar aanleiding van de inwerkingtreding van de Wet politieregisters zijn een model-privacyreglement CID, een model-privacyreglement grijze-veld, een privacyreglement NCID, alsmede een privacyreglement Grijze-veld Divisie CRI vastgesteld. ^Noot In alle korpsen is het modelreglement overgenomen. ^Noot De privacyreglementen regelen met name opslag, beheer, verstrekking en schoning van gegevens, de mogelijkheid tot koppeling met andere bestanden, alsmede het recht op inzage en correctie van belanghebbenden. De Begeleidingscommissie CID kwam in haar verslag over 1991 tot de conclusie dat in de voorfase van onderzoeken nauwelijks duidelijk hanteerbare regels voorhanden zijn, waarin de CID-rechercheur houvast kan vinden omtrent de toelaatbaarheid van bepaalde methodieken.

In juni 1995 is door de Werkgroep ethische aspecten van CID-werkzaamheden onder leiding van de officier van justitie Veurink een rapport geschreven dat moest voorzien in het gemis van algemeen aanvaardbare regels voor de wijze waarop de CID informatie vergaart en in de daarmee samenhangende behoefte aan een toetsingskader waarbinnen een antwoord kan worden gevonden op ethische vragen die zich in de praktijk van het CID werk voordoen. ^Noot

De werkgroep heeft in eerste instantie met behulp van een enqute getracht te achterhalen wat de heersende ethische norm is in CID-Nederland. In oktober 1994 is de 72 vragen tellende enqute door 191 CID-cordinatoren, CID-officieren van justitie en informatierechercheurs ingevuld. Uit de enqute-resultaten trok de Werkgroep ethische aspecten van CID-werkzaamheden de conclusie dat eenduidigheid van opvatting over ethische normen in het CID-werk ontbreekt.

De belangrijkste enquteresultaten:

* Een selectie van de handelingen waarover men het vrijwel eens is dat zij acceptabel zijn: - Informatie via een andere CID exploitabel maken om zodoende een informant af te schermen (U-bochtconstructie), toegestaan 92%.Informatie uit een telefoontap (in het kader van een gerechtelijk vooronderzoek) gebruiken om actief informanten te winnen (bijvoorbeeld informatie over een verstoorde relatie), toegestaan 86%. * Een selectie van handelingen waarvan vrijwel iedereen vindt dat ze onacceptabel zijn: - Een informant pleegt zonder overleg met het openbaar ministerie strafbare feiten ten behoeve van de informatie-inwinning (bijvoorbeeld noodzakelijk voor zijn geloofwaardigheid), toegestaan 3%. - Aan een collega tipgeld verstrekken, toegestaan 5%. - In voorkomende gevallen bij een informant erop aandringen bij een relatie te blijven (bijvoorbeeld de concubine van iemand die kennis draagt van zeer zware delicten), toegestaan 16%. - Tegen

de te werven informant zeggen:

zolang we door jouw informatie met anderen bezig zijn, hebben we geen tijd om aandacht aan jou te besteden, toegestaan 14%. - Een informant een verkregen monster verdovende middelen laten behouden, toegestaan 13%. - De naam van een verdachte verstrekken aan een medewerker van een expertise-bureau, toegestaan 15%. * Een selectie van de handelingen waarover men meer van mening verschilde: - Een informant blijft ongestraft terwijl hij u confronteert met een helingsituatie, toegestaan: 44%. - Een informant blijft ongestraft terwijl hij u ongevraagd confronteert met het bezit van een vuurwapen, toegestaan 45%. - Het achterhouden van het schuiladres van een informant waarvan de opsporing, de aanhouding en de voorgeleiding is gevraagd in verband met een kleine zaak in een andere regio, toegestaan 73%. - Het verstrekken van informatie aan een medewerker van een expertisebureau waarmee regelmatig wordt samengewerkt: een tenaamstelling van een kenteken, 31% acceptabel; verstrekken van de naam van een verdachte, 15% acceptabel; de antecedenten van een verdachte verstrekken, 9% acceptabel. - Het afdekken van vergaande inlichtingenmethoden, 61% acceptabel. - Het afdekken van illegale opsporingsmethoden, 11% acceptabel. In het rapport wordt een ethische code voorgesteld bestaande uit 42 gedragsregels voor informatierechercheurs: 1. Onder alle omstandigheden worden informanten door twee CID-rechercheurs gerund (dubbel runnen). 2. Met informanten worden geen priv-contacten onderhouden. 3. Bij informanten mogen geen verwachtingen worden gewekt die niet kunnen worden waargemaakt overeenkomstig geldende regelingen of uitdrukkelijk in overleg met het openbaar ministerie gemaakte afspraken. 4. Informanten worden niet uitgelokt tot het plegen van strafbare handelingen. 5. Tussen runners en informant wordt geen ruilhandel bedreven. 6. Informantenrunners, en andere politie- en justitiefunctionarissen, nemen geen enkel geschenk aan, noch staan zij open voor enige materile gunst. 7. Tussen informantenrunners en informant bestaat een

De bovengenoemde ethische beroepscode is inmiddels breed verspreid, onder andere onder alle RCID-en, het openbaar ministerie en de procureurs-generaal, maar heeft tot op heden geen officile status. Het rapport is tijdens de overlegvergadering van de minister van Justitie en het College van procureurs-generaal van 8 november 1995 besproken. De procureurs-generaal hebben ingestemd met het idee de ethische code aan het veld aan te bieden. Besloten is dat de code een voorloper zal zijn van een meer omvattende gedragscode ten behoeve van de CID-rechercheur, die door het openbaar ministerie op basis van de CID-regeling 1995 zal worden vastgesteld.

Sommige korpsen hebben zelf interne richtlijnen opgesteld. Het regiokorps Amsterdam-Amstelland heeft een eigen code voor de CID. ^Noot De politie Rotterdam-Rijnmond heeft sinds 1987 een handboek RCID waarin de omgang met informanten en de betaling van tipgelden worden genormeerd. De reikwijdte en geldingskracht van deze richtlijnen blijven uiteraard beperkt tot de grenzen van het betreffende korps. In korpsen waar geen interne richtlijnen bekend of voorhanden zijn, beroepen individuele CID-rechercheurs zich op de voorschriften die hen destijds tijdens de CID-cursus zijn aangeleerd.

3.1.2 Opbouw van het hoofdstuk

In het rapport Opsporing gezocht betroffen enkele vraagpunten uitdrukkelijk de CID: 9A. Hoe functioneert feitelijk de interne en externe organisatie van de CID-en? Hoe verhoudt zich dit tot de
formele richtlijnen?
9B. In hoeverre is het noodzakelijk om een formeel wettelijke regeling te creren voor de CID-en? 9C. Welke verbeteringen kunnen worden aangebracht aan de interne en externe organisatie van de CID-en? 9D. Hoe vindt de informatie-uitwisseling tussen de inlichtingendiensten plaats? 9E. Hoe is de informatie-uitwisseling tussen de lokale recherche, regionale recherche en de kernteams over het gebruik van opsporingsmethoden en de verkregen criminele informatie?

In dit deelonderzoek wordt eerst de organisatie van de reguliere CID-en beschreven, dat wil zeggen hun functie, hun plaats binnen het korps met bijzondere aandacht voor hun relatie met de tactische recherche, alsook voor de opleiding (3.2). Met nadruk wordt erop gewezen dat de CID-functie bij de kernteams niet in dit hoofdstuk aan bod komt, evenmin als de op een reguliere CID lijkende afdelingen van de bijzondere opsporingsdiensten (zie daarvoor de hoofdstukken 6 en 8). Na de paragraaf over de organisatie wordt beschreven hoe de beslissing tot stand komt een bepaalde zaak door de CID te laten onderzoeken, hoe de beslissing tot stand komt daarin van bijzondere opsporingsmethoden gebruik te maken en hoe de verslaglegging en de verstrekking van de criminele inlichtingen geschiedt (3.3). Vervolgens komen de samenwerking en cordinatie tussen de regionale CID-en ter sprake, evenals de samenwerking en cordinatie tussen de regionale CID met de voor hen relevante diensten binnen de CRI en de internationale samenwerking (3.4). Dit betreft de materie waarop gedoeld werd in de vragen 9D en 9E van Opsporing gezocht, met dien verstande dat de informatie-uitwisseling tussen recherche-eenheden ook aan de orde komt in de volgende hoofdstukken. Het laatste deel van de bevindingen gaat over de sturing en controle van de CID. Dit deelonderzoek wordt afgesloten met conclusies.

volgende         inhoudsopgave en zoeken