In het vorige hoofdstuk heb ik laten zien dat drugsmokkelaars ook het vliegtuig als transportmiddel inzetten om hun illegale waar naar de plaats van bestemming te (laten) vervoeren. Het aantal koeriers dat op Schiphol met drugs (meestal cocane) wordt aangehouden, is een indicatie voor de omvang van het gebruik door drugsmokkelaars van een internationaal vliegveld. De hoeveelheid in beslag genomen drugs is een andere aanwijzing voor de omvang en de aard van de smokkel van drugs.
De vraag die wij ons kunnen stellen is of criminele groepen op Schiphol zich beperken tot het meeliften op
de legale goederenen personenstroom, of dat, in het andere uiterste geval, zij macht over de luchthaven
Schiphol uitoefenen of daartoe pogingen ondernemen. Voor de beantwoording van deze belangwekkende
vraag hanteren wij hetzelfde stramien als in .5.1, toen wij de betrokkenheid van de georganiseerde
criminaliteit in de haven Rotterdam vaststelden. Daaraan voorafgaand wordt in de volgende paragraaf een kort
moment stil gestaan bij de beveiliging van Schiphol en de politiezorg daar, omdat de organisatie daarvan
enerzijds de speelruimte aangeeft voor de georganiseerde misdaad en anderzijds de kijk op de aard en de
omvang van georganiseerde misdaad ter plekke mede bepaalt.
Vanaf 1 januari 1994 is na lang touwtrekken in bestuurlijk en justitieel Nederland door de Koninklijke Marechaussee de politiezorg overgenomen van het toenmalige korps rijkspolitie Dienst Luchtvaart. De Koninklijke Marechaussee, een onderdeel van defensie, was al op Schiphol aanwezig in het kader van de grensbewaking. De overgang van de rijkspolitie naar de Koninklijke Marechaussee heeft geleid tot het vertrek van veel politiemensen naar elders in Nederland, mede omdat de militaire cultuur (discipline) van de Marechaussee hen niet goed paste. Het vertrek heeft geleid tot een verlies aan expertise. In het bijzonder is in de overgangssituatie veel ervaring en kennis van de opsporing en de bestrijding van de georganiseerde misdaad verloren gegaan. Daardoor was de leiding gedwongen veel nieuw, maar onervaren opsporingspersoneel aan te trekken. Het moge duidelijk zijn dat de justitile dienst het meeste te lijden heeft gehad van en door dit vertrek en dat daardoor het zicht op wat zich op Schiphol afspeelt, sinds die tijd is afgenomen.
De Marechaussee heeft drie belangrijke taken op Schiphol te vervullen: de beveiliging van de burgerluchtvaart, de basispolitiezorg en de grensbewaking. De beveiliging van Schiphol gebeurt in nauwe samenwerking met de particuliere beveiligingsdiensten. Een particuliere beveiligingsdienst (Securop) is ingeschakeld om de ruimbagage door te lichten, voor het fouilleren van passagiers, voor het houden van profile checks van passagiers en om toezicht te houden op het schoonmaakpersoneel. De Marechaussee surveilleert in het kader van de politiezorg in het gebied, neemt aangiftes op van slachtoffers van criminaliteit, houdt zich bezig met de bestrijding van zakkenrollerij en van diefstallen van bagage van en uit auto's, enzovoorts. De grensbewakingstaak betreft de controle van reisdocumenten van in-, door- en uitreizende passagiers (in 1993 werden 7.584 mensen Nederland weer uitgezet; in 1994: 7.863) en voert pre-boarding controles uit om te voorkomen dat passagiers zonder geldige reisdocumenten op Schiphol aankomen. In de periode van februari tot december 1994 zijn op 185 vluchten op deze wijze in het buitenland controles uitgevoerd die tot 476 weigeringen van personen hebben geleid. De Marechaussee gaat er vanuit dat deze pre-boarding checks een preventieve werking hebben omdat in diezelfde periode 525 personen na het bekend worden van die checks niet meer voor de reis met het vliegtuig zijn komen opdagen (terwijl zij al in het bezit waren van een geldig ticket).
De justitile dienst wordt vrijwel geheel in beslag genomen door de bestrijding van de smokkel van drugs. De aandacht gaat uit naar drugskoeriers en naar de eventuele medeplichtigen die werkzaam zijn op de luchthaven.
Om de burgerluchtvaart beter te kunnen beveiligen is niet elk deel van het terrein van Schiphol voor iedereen toegankelijk. Er zijn speciale beschermde gebieden die slechts door personen die in het bezit zijn van een zogenaamd Schipholpasje mogen worden betreden. Bagagemedewerkers, schoonmakers, cateringpersoneel, bewakingspersoneel of technici beschikken over een pasje om in deze gebieden hun werkzaamheden te kunnen verrichten. Op Schiphol hebben ongeveer 20.000 mensen zo'n pasje. Daarnaast zijn er 25.000 oproepkrachten die bij ziekte, vakantie of vrije dagen het reguliere personeel vervangen. In een continu bedrijf als Schiphol moet namelijk altijd vervangend personeel aanwezig zijn. Deze vervangers zijn ook in het bezit van zo'n Schipholpas.
Voor criminele groepen is het, of het nu om drugssmokkel of mensensmokkel gaat, aantrekkelijk om zulke pasjes
in bezit te krijgen of mensen met zo'n pasje voor hun karretje te spannen. Criminele groepen kunnen dat onder
andere doen door eigen mensen op de luchthaven te stationeren om de smokkel zo soepel mogelijk, dat wil
zeggen zonder controles, te laten verlopen. De pasjes zijn derhalve zeer gewild. Tot voor een aantal jaren kon
iedereen die dat voor zijn of haar werk nodig had, een Schipholpas aanvragen en vrijwel altijd direct in
ontvangst nemen. Tegenwoordig wordt iedere nieuwe aanvraag gescreend op onder andere criminele
contacten. Van alle aanvragen wordt ongeveer 2 tot 3% afgewezen omdat er van zulke contacten sprake zou
zijn. In veel gevallen zijn het familieleden of partners van bij de politie bekende drugshandelaren of van
anderen uit het criminele milieu die een baan op Schiphol ambiren. Ongeveer 10% van de aanvragers trekt
de sollicitatie in wanneer bekend wordt gemaakt dat zij nader zullen worden onderzocht. Bijzondere aandacht
in deze procedure voor het verkrijgen van toegangspassen voor de beveiligde gebieden krijgt het personeel van
luchtvaartmaatschappijen (bemanning, technici, onderhoudsmonteurs), van de verladers, personeel van de
vrachtafhandeling, schoonmaakmedewerkers en alle nieuwe uitzendkrachten. De Marechaussee wil in de
toekomst een pool van gecontroleerde uitzendkrachten, omdat zij deze groep werknemers zeer gevoelig acht
voor benvloeding of infiltratie door criminele organisaties.
Uit de bespreking van de dossiers over criminele groepen die hun smokkelactiviteiten van drugs, mensen of andere goederen via Schiphol laten lopen, is duidelijk geworden dat hulp van het personeel op deze luchthaven (van binnenuit) in die gevallen meer regel dan uitzondering was. Die medewerking heeft niet zozeer met Schiphol alleen van doen, maar is een verschijnsel waarmee vliegvelden overal in de wereld te maken kunnen hebben of krijgen. De aard van uit te voeren werkzaamheden in het luchtvervoer maakt dat luchthavens in de wereld kwetsbaar zijn voor georganiseerde misdaad en wel om de volgende redenen: andere illegale goederen te smokkelen of om de groepsleden daarmee snel te verplaatsen; - criminele groepen maken gebruik van de transport- en overslagfaciliteiten van een luchthaven om drugs of daar tijdelijk opgeslagen. Deze waardevolle goederen vormen een aantrekkelijk doelwit voor criminele - veel goederen van waarde worden per vliegtuig vervoerd. Deze komen aan op een luchthaven en worden groepen. Omdat de vrachten niet in afgesloten containers, maar los op pallets zijn verpakt, is het vrij eenvoudig goederen te stelen door mensen die werkzaam zijn op de luchthaven (vergelijk hiermee de havendiefstallen van 25 jaar terug (Hoekema, 1973);
en met zo min mogelijke vertraging worden afgehandeld. Indien bepaalde schakels in die afhandeling niet - de snelheid van handelen op een luchthaven is hoog. Alles, of het nu goederen of personen zijn, moet snel goed functioneren, strandt de stroom van goederen of van mensen ergens in die afhandelingsketen. Elke vertraging tast het imago van een vliegveld aan en maakt het voor vervoerders minder aantrekkelijk om daar te landen;
groepen in staat zijn hun mensen in zo'n keten te plaatsen dan kan de smokkel van drugs of mensen buiten de - de afhandelingsketen is door de druk snel te moeten werken zo kort mogelijk gemaakt. Wanneer criminele controles om gebeuren (Soms is het al met drie of vier mensen mogelijk een hele keten te regelen: een persoon in land van vertrek die de drugs in het vliegtuig plaatst, een die de goederen in ontvangst neemt en een die de smokkelwaar door de douane en grensbewaking sluist). Het maakt veel uit of een criminele groep het personeel van drie schijven (afhandelingspunten) moet controleren door geweld, chantage of corruptie of van tien schijven. Of dit op Schiphol het geval is, zal hierna worden besproken; mogelijk voor criminele groepen daar in onder te duiken;
- de grote drukte op een luchthaven als gevolg van het massale vervoer van mensen en goederen maakt het
bewakingsinstanties vrijwel onmogelijk alles en iedereen te controleren;
- de drukte en de snelheid waarmee een en ander moet worden afgewerkt, maakt het voor opsporings- en
criminele groepen gebruikt als ontmoetingsplaats en als plaats om hun handel te regelen.
- vliegvelden (in transitoruimtes, lounges, hotels, en dergelijke) worden door internationaal opererende
Kijken wij in het bijzonder naar Schiphol, dan kunnen de volgende sectoren als kwetsbaar voor infiltratie door
criminele groepen worden aangemerkt:
1. de schoonmaaksector. Personeel van schoonmaakbedrijven kan met de Schipholpas in principe op veel, zo niet alle terreinen van de luchthaven komen. Zij zijn dus in staat drugs of gesmokkelde mensen in ontvangst te nemen en buiten het luchthavengebied te brengen. Schoonmaakbedrijven en hun personeelsleden vormen derhalve een doelwit voor criminele groepen die op de een of andere manier medewerking van binnenuit nastreven;
2. de catering. Het personeel van de catering van vliegtuigen en van de horeca op Schiphol kan met een pasje op zeer veel plaatsen komen. Zij zijn dus voor criminele groepen interessant om bijvoorbeeld drugs uit vliegtuigen te halen voor er controles plaatsvinden of deze daar juist in te plaatsen vlak voor het vertrek, enzovoort;
3. bagage-afhandelingssector of de vrachtloodsen. Degenen die op deze plaatsen werkzaam zijn, kunnen in principe de smokkel van illegale goederen begeleiden door de smokkelwaar op te vangen en buiten de opsporingsdiensten om naar de expeditie brengen;
4. de expeditie is kwetsbaar omdat via de expeditie allerlei smokkelwaar snel naar de plaats van bestemming
kan worden gebracht;
5. vliegtuigbemanningen. Deze personeelsleden hebben veelal een bijzondere status. Zij worden in
afzonderlijke doorgangen gecontroleerd, kennen de wegen en de mensen op veel luchthavens en zijn dus
bruikbaar om drugs of andere illegale goederen te smokkelen;
6. de beveiligingssector. De particuliere beveiliging en de reguliere opsporings- en bewakingsdiensten als
douane, AID en Koninklijke Marechaussee zijn kwetsbaar omdat door chantage, geweld of corruptie zij door
criminele groepen kunnen worden ingeschakeld voor criminele activiteiten. Juist omdat bijna alle controles
door mensen uit deze sector moeten worden verricht, is hun medewerking aantrekkelijk voor criminele groepen.
De vraag die vervolgens aan de orde is, is of criminele groepen er in zijn geslaagd zich in te nestelen op de
luchthaven Schiphol. Om deze vraag te beantwoorden kijken wij - zoals we hiervoor ook voor de Rotterdamse
haven hebben gedaan - onder andere naar aanwijzingen voor grootschalige diefstallen, afpersingen,
protecties, ontvoeringen of liquidaties van leidinggevenden of ander personeel. Daarnaast wordt bekeken of
sprake is van corruptie bij het personeel van opsporings- en bewakingsdiensten op Schiphol dan wel of ander
personeel op de luchthaven te maken heeft met de smokkel van illegale produkten of mensen.
Er zijn geen aanwijzingen dat vakbonden in Nederland op welke manier ook worden benvloed door of in de
greep zijn van criminele organisaties (zie het deelrapport van Bruinsma over de bouwnijverheid).
Er zijn geen politile of andere berichten bekend waaruit naar voren komt dat eigenaren en/of bedrijfsleiders te
maken hebben met afpersingspraktijken, opgedrongen protectie, ontvoeringen en/of liquidaties. Er zijn wel
aanwijzingen dat personeel van Schiphol door diverse figuren worden benaderd om voor hen bepaalde
werkzaamheden te verrichten zoals het meenemen van pakjes op vluchten, het brengen van goederen naar
de beveiligde gebieden, het buiten Schiphol brengen van gestolen waar, het uit de bagagekelders weghalen
van koffers of tassen. In de meeste gevallen worden dergelijke verzoeken gemeld aan de autoriteiten, maar
daarop bestaat uiteraard geen volledig zicht. Omdat deze verzoeken vergezeld gaan van het aanbieden van
geld en vrijwel nooit door middel van (het dreigen met) geweld worden afgedwongen, kan niet worden
gesproken van afpersing of intimidatie. Uiteraard kan dat laatste niet uitgesloten worden geacht, maar de
informatie wijst niet in die richting en zeker niet in de richting van het veelvuldig voorkomen van deze
praktijken.
Schiphol heeft wel te maken met vrachtdiefstallen. Zoals eerder al in .3.2 is gemeld wordt er vracht gestolen. In 1994 werden 66 aangiften van vrachtdiefstallen genoteerd. In drie grote recherchezaken naar diefstallen van goederen was personeel van de luchthaven betrokken. In de eerste zaak werden in 1994 twee KLM-medewerkers aangehouden die ervan werden verdacht horloges en andere kostbare goederen te hebben gestolen. De horloges en parfums waren afkomstig van trolleys met tax-freeprodukten die gewoonlijk in vliegtuigen tijdens de reis aan passagiers worden verkocht. De daders maakten gebruik van de toegangspas van de luchthaven Schiphol om bij de vliegtuigen te komen en van schaarwagens om de trolleys uit de vliegtuigen te halen. In totaal waren zeven andere KLM-medewerkers bij de heling en de verkoop van deze gestolen goederen betrokken. In de tweede zaak werden door vier mannen in negen diefstallen in totaal 2.694 harddiskschijven van pallets gestolen. Deze harddiskschijven werden geleverd aan computerbedrijven die op hun beurt legaal deze harde schijven aan klanten doorverkochten. De verdachten in de leeftijd van rond de dertig jaar waren in het bezit van wapens (maar er is door de Marechaussee geen geweld geconstateerd) en besteedden hun opbrengsten aan dure auto's, horloges en een uitbundig uitgaansleven. In de derde zaak werd door personeel ter plekke van pallets die in vrachtloodsen stonden opgeslagen, goederen gestolen. Een KLM-loodsmedewerker was de hoofdverdachte.
De zaken die hier zijn besproken, en andere berichten bevestigen dat beeld, laten zien dat deze diefstallen niet door criminele groepen van buitenaf worden georganiseerd en uitgevoerd, maar door personeel (al dan niet samen met anderen) dat de verleiding niet kan weerstaan. Van systematische en op grote schaal uitgevoerde diefstallen van goederen van de luchthaven door criminele groepen in of buiten Schiphol zijn, voorzover de kennis reikt, geen sporen aangetroffen.
In hoeverre criminele groepen actief zijn op de luchthaven is al eerder besproken in dit deelrapport. De diverse opsporingsonderzoeken die de afgelopen periode hebben gedraaid maken duidelijk, dat drugs en mensen worden gesmokkeld door criminele groepen die medewerking hebben van personeel van de luchthaven. De indruk daarbij is dat op Schiphol niet de leiding van deze criminele organisaties actief is. Veeleer is sprake van criminele activiteiten die door (tijdelijke) ondergeschikte medeplichtigen en door groepsleden uit de lagere echelons worden ontplooid. In de meeste overige gevallen zijn het individuen en kleine handelaars die hun handel op zeer kleine schaal uitvoeren door persoonlijk of met hulp van een koerier een paar kilo cocane te smokkelen. Van illegale mensenhandel is een soortgelijk beeld te schetsen. Ook daar is te zien dat de organisatoren op de achtergrond niet in beeld komen, maar dat voornamelijk handlangers en medeplichtigen uit de lagere echelons van criminele organisaties zichtbaar actief zijn. Het aangeboden materiaal overziend, kan worden gesteld dat de georganiseerde misdaad zich geen vaste plaats op Schiphol heeft verworven en zeker geen macht over de luchthaven heeft veroverd. Wel wordt op allerhande manieren getracht personeel in te schakelen als hulp bij de smokkel van illegale goederen en mensen. En daarmee zijn wij bij de beantwoording van de laatste vraag van deze paragraaf gekomen, namelijk of er corruptiepraktijken bekend zijn van werknemers van de bedrijven op Schiphol, politiefunctionarissen, douaniers, particuliere bewakers, schoonmakers, enzovoorts.
Om dit na te gaan hebben wij een groot aantal landelijke en lokale politieberichten, dossiers en
Rijksrecherchegegevens nagegaan. Een willekeurige greep uit de betrouwbare politieberichten Noot , dossiers,
jaarverslagen van de Koninklijke Marechaussee, rijksrechercherapporten uit de afgelopen vijf jaren:
handlangers buiten het gebied;
- een groep KLM-medewerkers uit de bagagekelder nam koffers met drugs van de band en bracht die naar tegen enkele leden van de Koninklijke Marechaussee en (2) van betrokkenheid in 31 gevallen van - volgens het officile jaarverslag over het jaar 1993 Noot is melding gemaakt van (1) vier corruptie-onderzoeken Schipholmedewerkers bij criminele activiteiten;
criminele groep bestaande, uit woonwagenbewoners;
- een Schipholmedewerker werd aangehouden tijdens het plaatsen van drugs in een vliegtuig voor een
om naar Nederland te smokkelen;
- een criminele groep uit Suriname maakte gebruik van Schipholmedewerkers om cocane buiten de douane
dat deze groep gebruik maakte van twee leden van de Koninklijke Marechaussee, een douanier en een - een opsporingsonderzoek van een regiokorps naar een grote autochtone criminele groep bracht aan het licht medewerkster bij de douane. Zij werden er allen van verdacht koeriers voor deze groep op Schiphol op te vangen en naar buiten te begeleiden. Bovendien bestond in dat tactische onderzoek de verdenking dat twee douanemedewerkers informatie over het opsporingsonderzoek aan de criminele organisatie doorspeelden; leverde geen concrete zaak op;
- een rijksrecherche-onderzoek naar een douanier die ervan werd verdacht op Schiphol cocane te smokkelen Surinaamse herkomst, waarnaar de rijksrecherche onderzoeken heeft ingesteld. (Voor meer informatie hierover - naast deze gevallen waren er andere zaken met betrekking tot leden van de Koninklijke Marechaussee van wordt verwezen naar de deelrapporten van Bovenkerk en Fijnaut over de Surinaamse connectie en over de Amsterdamse situatie in deze reeks studies.)
De besproken gevallen geven aan dat op Schiphol, in vergelijking met de haven Rotterdam, medewerking van binnenuit aan criminele groepen een grotere rol speelt en de omvang daarvan ook groter is. Hoewel de werkelijke omvang van criminele contacten en medeplichtigheid van betrokken personeel, bewakingsdiensten, douaniers en leden van de Koninklijke Marechaussee om begrijpelijke redenen niet feitelijk kan worden vastgesteld, kan op grond van de hier gepresenteerde voorvallen, die slechts op een deel van het aantal berichten en zaken zijn gebaseerd, worden vastgesteld dat op Schiphol medewerking aan criminele groepen vaker dan incidenteel plaats vindt. Het blijkt dat Schiphol in een aantal sectoren en op meer plaatsen poreus is. Het aantal van bijna 60 personeelsleden die het Sluisteam in zijn jonge bestaan heeft getraceerd, wijst op een meer dan incidentele medewerking aan smokkelactiviteiten. Hierbij moet niet worden vergeten dat wil mensensmokkel plaatsvinden, dat nooit onzichtbaar kan gebeuren. Mensen kun je niet verstoppen. Van de smokkel van drugs kan worden aangenomen dat drugs ongemerkt via de legale goederenstroom door de controles kunnen slippen. Illegale immigranten moeten worden opgevangen en onopgemerkt naar buiten worden geloodst. Deze handelingen kunnen nooit door vreemdelingen die rechtstreeks vanuit elders in de wereld worden aangevlogen, zelfstandig worden uitgevoerd. Hulp van medeplichtigen die de weg kennen en weten hoe en waar illegale passagiers naartoe moeten, is onmisbaar.