In de democratische rechtsstaat vraagt elk optreden van bestuur, justitie en politie een zo precies mogelijke wettelijke grondslag. Bij de toepassing van strafrecht en strafvordering binnen de democratische rechtsstaat kan het doel de middelen niet heiligen. De toepassing van proportionaliteit en subsidiariteit moet geschieden binnen de grenzen van wettelijke bevoegdheden en niet daarbuiten.
Regeling van de opsporingsmethoden is noodzakelijk, zowel naar inhoud als naar procedure en controle. Het gaat niet alleen om de vraag wat er mag, maar ook om de vraag hoe toezicht en gezag worden uitgeoefend. Dit volgens het adagium: geen bevoegdheid zonder verantwoordelijkheid, geen verantwoordelijkheid zonder verantwoording.
Alle opsporingshandelingen dienen te worden verricht onder het gezag van het openbaar ministerie (artikel 148 Sv). Er kan geen eigen domein voor politie of andere opsporingsdiensten bestaan. Het staat voor de commissie buiten kijf dat de minister van Justitie politiek verantwoordelijk is voor het doen en laten van het openbaar ministerie en dus ook voor de gebezigde opsporingsmethoden. Van de politieke verantwoordelijkheid is geen domein uitgezonderd. De minister dient op de hoogte te zijn van gebruikte opsporingsmethoden en kan via het college van procureurs-generaal zijn verantwoordelijkheid laten gelden. Er is ook geen afgescheiden domein voor het openbaar ministerie. De minister kan deze verantwoordelijkheid thans uitoefenen op basis van artikel 5 van de Wet op de rechterlijke organisatie. Deze politieke verantwoordelijkheid van de minister van Justitie kan nooit in de plaats komen van de toetsing door de rechter van de rechtmatigheid van opsporingsmethoden in een bepaalde casus. Derhalve is de commissie tegenstander van de door sommigen geopperde gedachte dat bijzondere opsporingsmethoden getoetst zouden moeten worden door een vertrouwelijke kamercommissie, zonder dat de rechter erover zou kunnen oordelen.
De commissie heeft in de voorgaande paragrafen de belangrijkste conclusies en bevindingen weergegeven. De crisis in de opsporing vraagt adequate aanbevelingen voor de toekomst. Deze crisis noodzaakt tot oplossingen die de organisatie en het functioneren van de opsporing fundamenteel raken. De commissie verzoekt de Kamer een expliciet oordeel uit te spreken over alle onderstaande aanbevelingen. Voor de formulering van deze aanbevelingen heeft de commissie acht uitgangspunten geformuleerd. Deze uitgangspunten dienen de leidraad te vormen voor de toekomstige opsporing in Nederland. Zij zijn rechtstreeks gekoppeld aan de beoordelingscriteria in hoofdstuk 1.
1. Wettelijke basis
Opsporingsmethoden dienen in een democratische rechtsstaat een expliciete wettelijke basis te hebben.
Opsporing moet plaatshebben op de wijze bij de wet voorzien. Opsporingsmethoden kunnen inbreuk maken op
grondrechten van burgers. Inbreuken op grondrechten van de burgers behoeven naar het oordeel van de
commissie in ieder geval een legitimatie in de wet. Opsporingsmethoden kunnen naar het oordeel van de
commissie dan ook niet worden ingezet als er geen wettelijke basis voor is. De wet definieert limitatief de
opsporingsmethoden die een inbreuk op de fundamentele rechten van de burger inhouden. Analoge
methoden mogen niet worden toegepast zonder wettelijke basis.
2. Wettelijke bevoegdheden
Bevoegdheden van opsporingsambtenaren dienen expliciet in de wet vastgelegd te worden. Daarbij moet worden voorkomen dat de omschrijving van de bevoegdheden dermate vaag is dat verschillende interpretaties van deze bevoegdheden gegeven kunnen worden. Opsporingsambtenaren hebben het recht precies te weten over welke bevoegdheden zij kunnen beschikken. Politie en justitie dienen natuurlijk beleidsvrijheid te behouden bij de afweging of gebruik wordt gemaakt van bepaalde methoden.
3. Vastlegging methoden
Het gebruik van opsporingsmethoden moet expliciet worden vastgelegd. Op elk moment moet het mogelijk zijn te achterhalen met welke methode bepaalde informatie is verzameld. Niet alleen de inhoud van de informatie, maar ook de wijze waarop de informatie is verkregen, dient te worden vastgelegd. Op die manier wordt het mogelijk de wijze van informatieverwerving te controleren.
4. Hogere autoriteiten bij zwaardere ingrepen
Bij meer ingrijpende opsporingsmethoden acht de commissie het noodzakelijk dat anderen dan politiefunctionarissen toestemming geven. De commissie is van oordeel dat hoe ingrijpender de methode is, des te hoger de autoriteit moet zijn die toestemming geeft. In bepaalde gevallen van de inzet van opsporingsmethoden is machtiging door de rechter-commissaris noodzakelijk. Op die manier kan verzekerd worden dat wanneer de inbreuk op grondrechten van burgers toeneemt, hogere autoriteiten een beslissing daartoe nemen. Hogere autoriteiten kunnen op meer afstandelijke wijze het opsporingsbelang afwegen tegen het belang van burgers wier grondrechten kunnen worden geschonden.
5. Objectieve toetsingscriteria
Toetsing vooraf dient plaats te vinden aan de hand van objectieve criteria. Naast proportionaliteit en subsidiariteit dienen bij de toetsing van de in te zetten methode tevens andere criteria een rol te spelen:
6. Openbare verantwoording
Het uitgangspunt is dat de gebruikte methoden in het openbaar ter terechtzitting worden verantwoord. Ter terechtzitting moeten de gebruikte methoden kunnen worden besproken. Er kunnen zich uitzonderingssituaties voordoen, waarbij bepaalde aspecten van methoden niet openbaar worden. De rechter moet echter alle methoden kunnen toetsen.
7. Gezag
Het openbaar ministerie heeft het gezag over de opsporing. Dit impliceert dat het openbaar ministerie, onverlet de beheersverantwoordelijkheden, beslist over de te onderzoeken zaken en de te gebruiken opsporingsmethoden. De politie dient het gezag van het openbaar ministerie te aanvaarden. Alleen dan kan sprake zijn van vruchtbare samenwerking tussen openbaar ministerie en politie.
8. Integratie kennis
Een aantal functionarissen binnen de recherche en het openbaar ministerie moet kennis hebben van de
recherche-onderzoeken en de gebruikte opsporingsmethoden. Op n punt binnen de regiokorpsen en binnen
de parketten van het openbaar ministerie dient een overzicht te bestaan van de recherche-onderzoeken en de
gebruikte opsporingsmethoden. Dat zal noodzaken tot integratie van verschillende organisatie-onderdelen. Op
deze wijze kunnen cordinatie en afstemming van kennis gerealiseerd worden.
Deze acht uitgangspunten vormen voor de commissie de leidraad bij de formulering van de aanbevelingen en
de voorstellen voor normering. De commissie verzoekt de Kamer een oordeel te geven over deze acht
uitgangspunten van de opsporing.