Onderzoek in andere landen toont aan dat de ernst van de georganiseerde criminaliteit tevens kan worden afgemeten aan de mate waarin legale branches betrokken zijn bij de georganiseerde criminaliteit. Deze betrokkenheid kan verschillende vormen aannemen. De organisaties binnen de branches kunnen zelf participeren in de georganiseerde criminaliteit. Daarnaast kunnen criminele groepen trachten delen van de branches onder controle te krijgen, waarmee ze gebruik kunnen maken van de infrastructuur van de branches voor hun criminele activiteiten. De onderzoeksgroep Fijnaut heeft daarom systematisch een aantal branches doorgelicht op betrokkenheid bij de georganiseerde criminaliteit. Dit onderzoek biedt een beeld van de vervlechting van de legale bovenwereld met de criminele onderwereld.
Onderzoek naar autodiefstal krijgt weinig aandacht van politie en justitie. Er zijn weinig grootschalige opsporingsonderzoeken naar autodiefstallen gedaan. Daardoor zijn slechts weinig gegevens beschikbaar. De autobranche zelf is weinig openhartig over misstanden binnen de branche.
De organisaties binnen de branche kunnen op vele wijzen slachtoffer worden van criminaliteit (stelen van auto's, overvallen, inbraken). Daarnaast zijn verschillende vormen van organisatiecriminaliteit te onderkennen (laten betalen voor werkzaamheden die niet verricht zijn, minder kilometers op de teller, bewust gestolen of omgekatte auto's verkopen, betalen met zwart geld). Bij beide is het onduidelijk in hoeverre de georganiseerde criminaliteit daar de hand in heeft.
Er zijn verschillende particuliere en publieke registratiesystemen voor autodiefstallen. Er kan derhalve geen
volledige duidelijkheid worden gegeven over de omvang van het probleem. Jaarlijks worden ongeveer 35.000
personenauto's gestolen. Het terugvindpercentage varieert van 60% tot 85%. Daarnaast worden ongeveer 150
vrachtauto-combinaties per jaar ontvreemd, waarvan slechts 17 in het buitenland. Het blijft onduidelijk welk
aandeel de georganiseerde criminaliteit heeft in het stelen van personenauto's. Men mag aannemen dat het
stelen van vrachtwagens vrijwel altijd het werk is van professionele dieven. De schade als gevolg van diefstallen
door criminele groepen bedraagt tussen de 205 en 240 miljoen. De verzekeringsmaatschappijen hebben de
neiging het aantal door de georganiseerde misdaad gestolen auto's te majoreren.
De gemiddelde autochtone criminele groep die zich bezig houdt met autodiefstallen opereert lokaal en
regionaal. Veelvuldig zijn kampers actief in de autodiefstallen. Daarnaast zijn er sinds 1992 enkele
internationale criminele groepen actief die veel grootschaliger functioneren. Het gaat dan vooral om
Oost-Europese criminele groepen. Autodiefstallen door criminele groepen bestaan uit verschillende
deelactiviteiten:
Steeds vaker zijn zogenaamde carhunters actief die voor geld gestolen auto's terugbezorgen. In veel gevallen zijn voormalige politie-ambtenaren betrokken bij deze bedrijven. Verzekeringsmaatschappijen werken bepaalde vormen van corruptie bij opsporingsambtenaren in de hand door buiten de officile kanalen om opsporingsambtenaren te betalen voor hun tips.
De transportbranche schetst zelf een zwart beeld van de economische positie van de 9700 aangesloten bedrijven. De huidige malaise moet echter gezien worden tegen de achtergrond van jarenlange positief stijgende resultaten. De problemen doen zich vooral voor bij de grote groep van zeer kleine tot middelgrote ondernemingen. Deze groep is te groot. De onderlinge concurrentie aan de onderkant van de branche is steeds harder geworden.
Transportondernemers werken nauwelijks samen. Er bestaat een felle concurrentieslag. Dat veroorzaakt een sterke geslotenheid. Het onderwerp criminaliteit is nauwelijks bespreekbaar. Misdaadbestrijding staat bij transportondernemers en chauffeurs niet hoog op de agenda.
In de transportbranche doen zich verschillende vormen van georganiseerde criminaliteit voor. Transportondernemingen kunnen gebruikt worden voor het witwassen van zwart geld. Malafide organisaties kopen noodlijdende transportondernemingen op om zwart geld wit te wassen. Het is onduidelijk in welk mate dit voorkomt. Het huidige aantal noodlijdende transportbedrijven geeft hiertoe wel de gelegenheid. Slechts weinigen in de Nederlandse transportbranche richten zich op systematische misbruik van Europese regels, subsidies en belastingen. Wel bestaat er een aanzienlijke smokkel van illegale goederen in vrachtwagens. Vooral drugs spelen daarbij een grote rol. Het zijn vooral koelwagens die worden gebruikt voor smokkeldoeleinden. De organisatie van de smokkel varieert van incidentele smokkelaars tot omvangrijke organisaties. Soms smokkelen chauffeurs willens en wetens, soms zijn ze niet op de hoogte. In een aantal gevallen is sprake van dekmantelfirma's voor de smokkel van illegale goederen. Het geweldgebruik is gering. Er is voor de chauffeurs een mogelijkheid om smokkelen te weigeren.
De georganiseerde criminaliteit in de Rotterdamse haven bestaat voornamelijk uit de smokkel van drugs. De meeste drugs worden gesmokkeld in containers. Hoeveel drugs er zijn verstopt in de ongeveer drie miljoen containers die jaarlijks de haven passeren, is niet te zeggen. In 1994 is 188.000 kilo aan drugs door de douane in beslag genomen. Er zijn in de Rotterdamse haven geen criminele groepen aangetroffen die hun activiteiten primair op de haven richten, laat staan dat er groepen zijn die controle hebben over bepaalde havenactiviteiten.
Luchthaven Schiphol heeft vooral te maken met smokkel van drugs, mensen en bedreigde dier- en plantensoorten. De drugsmokkel bestaat voornamelijk uit cocanesmokkel. In 1994 is in totaal 600 kilo cocane bij koeriers in beslag genomen.
De smokkel van cocane op Schiphol gebeurt in een aantal gevallen ook met hulp van personeel van de luchthaven. Kwetsbare sectoren op de luchthaven, waar mensen als hulp voor criminele groepen zijn gestationeerd, zijn de vrachtafhandeling, de vrachtloodsen en de opsporingsdiensten. Noot Hoewel geen aanwijzingen bestaan dat de georganiseerde criminaliteit op de luchthaven een vaste plaats heeft verworven, is geconstateerd dat het aantal corruptiegevallen bij opsporingsorganisaties en andere organisaties op de luchthaven in verband met mensen- en drugsmokkel meer dan incidenteel te noemen is.
Door verschillende factoren is de horeca interessant voor de georganiseerde criminaliteit: aanwezigheid van alcohol en eventueel drugs, gokken, goedkope goederen en de noodzaak van kapitaal. De horeca vormt het natuurlijke werkterrein van criminelen. De publieke toegankelijkheid verhoogt de kwetsbaarheid van de horeca voor infiltratie door de georganiseerde criminaliteit. Noot De belangen van de horecabranche worden behartigd door de Koninklijke Horeca Nederland. De organisatiegraad van de horeca is slechts 30%. De horeca heeft over het algemeen een sterk gesloten karakter. Dat veroorzaakt problemen bij de aanpak van criminaliteit. Er is sprake van een conspiracy of silence: criminaliteit en geweldgebruik worden slechts zelden gemeld.
In de horeca komen verschillende vormen van criminaliteit voor. In sommige gevallen is sprake van
betrokkenheid van de georganiseerde criminaliteit.
a. Protectie door afpersingsorganisaties: horeca-ondernemers worden gedwongen portiers te huren van
criminele organisaties. Zo heeft veertig tot zestig procent van de horeca-ondernemers in het centrum van
Utrecht te maken met deze ongewenste beschermers.b. Afpersing van horeca-gelegenheden van buitenlanders
door politieke organisaties uit het land van herkomst.c. Gedwongen overnames. Er zijn aanwijzingen dat de
georganiseerde misdaad op grote schaal bezig is met het opkopen van horeca-gelegenheden. In totaal zouden
inmiddels ongeveer vierhonderd horeca-ondernemingen in Nederland zijn opgekocht. Vooral in de steden
Amsterdam, Rotterdam en Den Haag worden veel zaken opgekocht.d. Witwassen: het opkopen van
horeca-gelegenheden wordt vooral gedaan om via deze gelegenheden misdaadgeld wit te wassen. De
horeca-omzet is nauwelijks te controleren.
De horecabranche is zeer aantrekkelijk voor malafide ondernemers, vooral omdat zij vele mogelijkheden biedt
om zwart geld wit te wassen.
In 1986 werd de exploitatie van de geld uitkerende kansspelautomaten bij wet geregeld. In 86% van de cafs
staan gokkasten. Voor de kleine ondernemers vormen de gokkasten een cruciale bron van inkomsten. Het gaat
om een omzet van 1,5 miljard gulden. In totaal zijn 850 speelautomatenexploitanten actief. De controle op de
gokautomaten is gering, zowel preventief als repressief. Het imago van de gokautomatenbranche is niet goed.
De Vereniging Automatenhandel Nederland is de branche-organisatie waarbij iets meer dan de helft van de
exploitanten is aangesloten.
Verschillende vormen van (georganiseerde) criminaliteit doen zich voor in de gokautomatenbranche:
De milieubranche is in korte tijd uitgegroeid tot een complexe en onoverzichtelijke bedrijfstak. Vele verschillende typen organisaties maken deel uit van de milieubranche. In de afvalverwerkingsbranche zijn ongeveer 1000 bedrijven werkzaam. Vele kleine brancheverenigingen zijn op dit terrein actief. Er zijn zeer verschillende afvalstromen die voor zeer verschillende prijzen worden behandeld. Er bestaat een spanning tussen de hoeveelheid aangeboden soorten afval en de verwerkingscapaciteit. De afvalmarkt is sterk in beweging. De internationale concurrentie zal toenemen. De totale hoeveelheid afval neemt af. Vooral kleinere familiebedrijven zullen in de problemen komen.
Er is een gelegenheidsstructuur voor (georganiseerde) criminaliteit in deze branche. De
afvalverwerkingsbranche wordt geconfronteerd met complexe wet- en regelgeving. De handhaving van deze
regels is gebrekkig. Steeds meer wordt zelfregulering in deze branche toegepast. Daarmee wordt de overheid
buiten de deur gehouden. Het toenemende gebruik van convenanten biedt weinig waarborgen.
Afvalmakelaars, dit zijn tussenpersonen die bemiddelen bij de (internationale) handel in afval, vervullen een
afschermende rol zodat de herkomst, route en bestemming van afval geheim kunnen blijven. Te vaak is de
overheid in een afhankelijke positie ten opzichte van de afvalverwerkers. Kartelvorming en monopolie in deze
sector dragen daaraan bij. Ten slotte zijn de hoge winstmarges en de geringe pakkans belangrijke motieven
voor illegale activiteiten.
In Nederland staat het opsporingsonderzoek naar milieuzaken door politie en justitie nog in de kinderschoenen. De politie beschikt nog over weinig informatie. De onderzoeksgroep Fijnaut beschrijft enkele gevallen van (omvangrijke) organisatiecriminaliteit in deze branche.
Het is onwaarschijnlijk dat criminele groepen zich in de afvalverwerkingsbranche hebben genesteld. De
georganiseerde criminaliteit is niet in deze branche actief.
De Nederlandse bouwnijverheid heeft een aantal aspecten dat de gevoeligheid en aantrekkelijkheid voor de georganiseerde misdaad mede bepaalt. Er gaat zeer veel geld om in deze branche. Tevens is sprake van omvangrijke concurrentie. Het is eenvoudig om tot de branche toe te treden. Daarnaast zijn er veel bedrijven die (te) weinig personeel in dienst hebben. Het werk moet bijna altijd onder grote tijdsdruk plaatsvinden. Veelal moet daarbij gebruik worden gemaakt van onderaannemers.
In Nederland is de bouwnijverheid slachtoffer van diefstallen van bouwmateriaal en vernielingen. Geweld, ontvoeringen, liquidaties, intimidatie en afpersing komen in Nederland in deze branche niet voor. In andere landen vormen deze criminele activiteiten mede een indicator voor de mate waarin de georganiseerde criminaliteit genfiltreerd is in de bouwnijverheid. Daarnaast kunnen zich verschillende vormen van organisatiecriminaliteit voordoen. Er zijn vele vormen van fraude mogelijk. Door gebrek aan registratie bestaat nauwelijks zicht op de omvang van al deze mogelijke vormen van organisatiecriminaliteit. In het verleden speelde koppelbazerij in deze branche een belangrijke rol. Koppelbazen stellen werknemers ter beschikking voor wie veelal geen sociale premies en belastingen werden afgedragen. Na invoering van de Wet ketenaansprakelijkheid, begin jaren tachtig, is de koppelbazerij verminderd. Tegenwoordig komt de koppelbazerij weer op, maar nu onder de term arbeidsbemiddeling. Door personeel als zelfstandigen in dienst te nemen ontloopt de arbeidsbemiddelaar de verplichting om premies en belastingen af te dragen. De moderne koppelbazen hebben contacten met het criminele milieu in hun woonplaats. Hoewel de Nederlandse bouwnijverheid kwetsbaar en gevoelig is voor penetratie en innesteling van criminele groepen moet uit de analyse van het beperkte materiaal de conclusie worden getrokken dat de georganiseerde misdaad niet actief is in de bouwnijverheid. Ook de vakbonden in deze branche zijn op geen enkele wijze verbonden met de georganiseerde criminaliteit.
Er zijn nauwelijks gegevens bekend over de rol van de georganiseerde misdaad in de verzekeringsbranche. Alle branche-organisaties stellen dat zij niet te maken heeft met georganiseerde misdaad. Er is alleen sprake van een toename van het aantal fraudes door klanten van de verzekeringsmaatschappijen. Bemiddelingsbureaus en assurantievertegenwoordigers zouden kwetsbaar kunnen zijn voor criminele groepen. De Wet bedreigde uitheemse diersoorten beschermt in Nederland de bedreigde diersoorten. Het gaat om de volgende soorten criminele handelingen:
Uit onderzoek is niets gebleken van illegale handel in nucleair materiaal in Nederland. Wel is er bij de ECD
een centraal cordinatiepunt ingesteld voor de illegale handel in nucleair materiaal.
Het onderzoek heeft aangetoond dat geen van de onderzochte branches stelselmatig genfiltreerd wordt door criminele organisaties. Deze constatering is van groot belang voor de beoordeling van de ernst van de georganiseerde criminaliteit in Nederland. Criminele organisaties zijn er (nog) niet in geslaagd legale branches in brede zin te infecteren. Geen van de branches wordt gedomineerd door de georganiseerde criminaliteit. In de meeste branches zijn ook geen pogingen tot infiltratie door criminele organisaties aangetroffen. De enige sectoren met aantoonbare relaties met de georganiseerde criminaliteit zijn de horeca- en de transportbranche. In de horeca doen zich zeer ernstige ontwikkelingen voor, zoals het opkopen van horeca-ondernemingen door criminele organisaties teneinde crimineel geld te kunnen witwassen. Daarnaast bestaan vele aanwijzingen dat de transportsector op allerlei manieren betrokken is bij de georganiseerde criminaliteit voor wat betreft de smokkel van illegale goederen. Het aantal corruptiegevallen op Schiphol, waarbij sprake was van betrokkenheid van de georganiseerde criminaliteit, is verontrustend. De kwetsbaarheid van enkele branches voor de georganiseerde criminaliteit is verontrustend. Zij hebben kenmerken waardoor hun aantrekkelijkheid voor de georganiseerde criminaliteit toeneemt. Vooral de horecabranche kent vele ingangen voor de georganiseerde criminaliteit. De gelegenheidsstructuur in de afvalverwerkingsbranche roept tevens bezorgdheid op. Hetzelfde geldt ook voor de autobranche en de bouwnijverheid. Daarbij dient tevens het risico genoemd te worden dat de soms omvangrijke organisatiecriminaliteit in de branches verwordt tot georganiseerde criminaliteit. De commissie meent dat een intensief preventief beleid moet worden gevoerd om de aantrekkelijkheid van deze branches voor de georganiseerde criminaliteit te verminderen. Dat betekent vooral dat binnen de branches het eventuele bestaan van georganiseerde criminaliteit moet worden onderkend. Het is onwenselijk dat vormen van georganiseerde criminaliteit binnen branches niet aan de orde worden gesteld. Het moet de georganiseerde criminaliteit moeilijker worden gemaakt om te kunnen infiltreren in deze branches. Op het moment dat de georganiseerde criminaliteit daadwerkelijk infiltreert in deze branches, bestaat het risico van ontwrichting van delen van de Nederlandse samenleving.