Redelijkheid is het sleutelwoord bij de uitoefening van het werk van de politieagent op het gebied van de identificatieplicht. Voormalig minister van Justitie Donner zei tijdens de behandeling in de vaste Kamercommissie van Justitie: ‘Zou er een draagplicht zijn, dan zou de politie redelijkerwijs kunnen zeggen: er was niks aan de hand, maar wij vermoedden dat die persoon geen identiteitsbewijs bij zich had, dus dan is het een redelijke uitvoering van onze taak om dat te controleren.’ Veel mensen hebben de indruk dat zij gecontroleerd worden zonder dat daar een duidelijk reden of aanleiding voor is. De politie mag echter alleen naar je identiteitspapieren vragen als daar aanleiding toe is. In de praktijk is het echter zo dat de politieagent je naar je identiteit kan vragen en dat je als burger daar aan dient te voldoen.
Peter meldt dat hij aangesproken werd door twee politiemannen in burger toen hij op een zondagmiddag in september 2006 foto’s stond te maken van een paardenstal in Amsterdam op een sportveldencomplex. Zij vroegen hem naar zijn legitimatie. Volgens de agenten was hij foto’s aan het maken van ‘een plek die in onderzoek was’. Nu is dat natuurlijk mogelijk, maar hoe kan hij dat weten. Stel: hij zou hebben geweigerd. De gevolgen van een weigering zijn zwaar. Bij weigering zou hij uiteindelijk meegenomen worden voor onderzoek op het bureau. Is er in dit geval dan sprake van willekeur of redelijke taakuitoefening? Wordt Peter gezien als potentiële verdachte van een misdrijf in de paardenstal of wordt hij willekeurig gecontroleerd door twee ijverige beambten.
Deze vraag speelt ook in een ander voorbeeld uit de praktijk. Twee mannen zitten op een bankje in een park in Den Haag. Het is in de zomer van 2006, de zon schijnt en de heren genieten van het kleine beetje natuur in de stad. Ze zijn niet heel modieus gekleed, maar hoewel zij beiden geen huis hebben is dat niet meteen aanhen te zien. Tevens drinken ze niet openlijk bier aangezien ze de regels van de stad op hun duimpje kennen. In het park fietsen ook twee agenten op mountainbikes rond en de heren wordt naar hun identiteitsbewijzen gevraagd. Was de bank in onderzoek? Is er een vreselijk misdrijf begaan?
Dan is er Bahri Bulut, een migrant die er duidelijk niet als een uit de klei getrokken Hollander uit ziet. Hij zit in de herfst van 2006 rustig op een bankje in de aankomsthal van Schiphol. Net als duizenden anderen wacht hij daar op een vriend. Hij leest een boek aangezien het vliegtuig vertraging heeft. Bahri Bulut wordt aangesproken door twee mensen van de Koninklijke Marechaussee. Of hij zich wil legitimeren. Was Schiphol in onderzoek? Is er een vreselijk misdrijf begaan? Redelijkheid begint te lijken op willekeur want de ambtenaar heeft in principe altijd gelijk en de ambtenaar bepaalt of het voor zijn of haar werk noodzakelijk is om iemand om zijn identiteit te vragen. Willekeur kan daardoor gaan lijken op discriminatoir optreden.
Ton van der Breggen werkt op een bedrijf in de glastuinbouw waar op 10 januari 2007 ongeveer 12 mensen aan het werk waren. Er vond een ‘controle’ plaats door de belastingdienst, vreemdelingenpolitie en de arbeidsinspectie. Drie mensen kregen een boete voor het niet kunnen tonen van een legitimatiebewijs. Drie mensen werd niet gevraagd naar hun papieren. De drie die niets werd gevraagd waren blank en de drie die bekeurd werden hadden een kleurtje. Redelijkheid? Willekeur?
Het Intranet van de politie van de regio Limburg-Zuid biedt enig inzicht in de interpretatie van de wet door de politie. Onder het kopje bevoegdheden van de politie staat: ‘De speelruimte voor de zelfstandige uitoefening van deze bevoegdheid (identificatieplicht red.) ligt derhalve ergens tussen redelijk en concreet. Duidelijk is in ieder geval wel dat grootschalige controles, primair gericht op het handhaven van de identificatieplicht, mogelijk zijn. Dat is eigenlijk ook wel logisch, aangezien dat juist een van de redenen is geweest de identificatieplicht in te voeren.’ Met ‘concreet’ doelt de schrijver, naar alle waarschijnlijkheid de officier van dienst uit de regio, dat er een concrete aanleiding moet zijn voor de controle. Met redelijkheid wordt bedoeld dat er niet geëist kan worden dat die aanleiding aanwezig is. Onder concrete aanleiding wordt blijkbaar ook de identificatieplicht zelf begrepen. Politieacties zonder concrete aanleiding komen neer op willekeurige controles. Is dit redelijkheid of willekeur?