10. WEGSLUIZEN ZONDER WITWASSEN
10.1. Fasen in het proces van witwassen
Het proces van het witwassen doorloopt een aantal fasen, dat in
de literatuur als volgt worden omschreven (Baldwin en Munro, 1993;
Bosworth-Davies en Saltmarsh, 1994; Savona en Defeo, 1994):
Het proces begint met placement, het uitermate belangrijke
moment waarop het contante geld voor het eerst in het legale
geldcircuit plonst. Meestal komt deze placement neer op het storten
van contant geld op een bankrekening. Op deze fase richt de
MOT-wetgeving zich in eerste instantie. Voorafgaand aan de
placement kan het contante geld ook al worden omgewisseld in andere
valuta (zie 10.4 De rol van wisselkantoren) en fysiek worden
verplaatst naar andere gebieden.
Vervolgens vindt er een verhullingsfase plaats (layering) van
opsplitsing, omwisselen en giraal overboeken om de oorspronkelijke
herkomst (van wie, welke oorsprong) te verdoezelen. Soms wordt
tijdens het layering-traject tijdelijk teruggestapt naar de eerste
fase door het geld weer contant op te nemen om het daarna ergens
anders weer op een bankrekening te storten. Het woord layering, dat
letterlijk op elkaar stapelen betekent, verwijst naar het grote
aantal girale overboekingen dat in deze fase plaatsvindt om
eventuele achtervolgers op een dwaalspoor te brengen. Hierbij wordt
getracht de audit trail (het boekhoudkundig spoor) te doorbreken of
te verbergen achter juridische deuren (zoals bankgeheimen, het
ontbreken van rechtshulpverdragen) zodat achtervolgers moeten
afhaken.
Een volgende fase, die overigens in de bovenvermelde literatuur
vaak als onderdeel van de layering wordt gezien, is de
rechtvaardiging van het geld. Dat wil zeggen: het geld moet een
ogenschijnlijk legale herkomst verkrijgen. De mate waarin men erin
slaagt het misdaadgeld een legaal aanzien te geven, bepaalt de
vrije bestedingsruimte in de legale sectoren van de economie.
Volledig afgedekt geld is vrij besteedbaar, waardoor het geld in
deze laatste fase van het witwasproces gentegreerd of ingevlochten
kan worden in de maatschappij (integration).
Lang niet alle criminele vermogens doorlopen alle fasen, of
beter gezegd behoeven deze fasen te doorlopen. Naarmate er
meer financile controle en opsporing plaats vindt in een land zal
de noodzaak groter worden om alle drie fasen van het
witwassen te doorlopen. Voor het investeren van misdaadgeld in
Marokko, Turkije of landen in het Carabisch gebied volstaat
eigenlijk al de fysieke verplaatsing van het contante geld. Het
ontbreekt deze landen aan een adequate wetgeving tegen het misbruik
van het bankstelsel en het investeren van criminele gelden in de
economie. In dit hoofdstuk zullen voorbeelden worden gegeven van
het wegsluizen van misdaadgeld naar dergelijke landen.
Naarmate er meer maatregelen worden genomen om misdaadgeld uit
de financile sector te weren, dient er dus in zekere zin meer te
worden witgewassen. De methodiek van witwassen wordt niet alleen
door de noodzaak bepaald om controlesystemen te ontwijken; ook
praktische omstandigheden, zoals de aard, de omvang en het gewicht
van het illegaal verdiende geld zijn bepalend voor de wijze waarop
het witwassen wordt gerealiseerd. Indien er bijvoorbeeld sprake is
van misdrijven waarmee veel chartaal geld in kleine coupures wordt
verdiend, zal het witwastraject ongetwijfeld beginnen bij een
wisselkantoor of een bank. Er ontstaat dan voor de criminele
organisatie een precair moment waarop veel contant geld aan een
loket moet worden aangeboden. De keuze voor wisselkantoren of
banken in landen waar de controle minder stringent is, zal tot
gevolg hebben dat veel contant geld allereerst fysiek naar deze
gebieden wordt verplaatst. De signalering van deze ontwikkelingen
ligt mede in de handen van de Centrale Banken die mede inzicht
hebben in ervaringscijfers en economische ontwikkelingen. Bij
omvangrijke fraudes bevindt het geld zich in girale vorm meestal al
binnen financile instellingen (zie ook hoofdstuk 6). De noodzaak om
het geld alsnog wit te wassen behoeft vaak niet meer aanwezig te
zijn, omdat de rechtvaardiging voor het voorhanden hebben van de
gelden in de fraude kan zijn ingebouwd. De oplichter verschuilt
zich voor de buitenwereld achter zijn rechtmatige inkomsten, indien
hij anderen op basis van valse facturen beweegt te betalen.
In dit hoofdstuk over verplaatsing worden drie onderwerpen
behandeld:
1. het fysieke verplaatsen van chartaal geld of waardepapieren door
personen of per post; 2. het verplaatsen via ondergrondse banken,
rep-offices, pseudobanken en gewone banken; 3. de rol van
wisselkantoren.