De ruimte voor vrijheid, veiligheid en recht houdt niet op bij de grenzen van de Europese Unie. De Verenigde Staten en de Europese Commissie praten al vele jaren over een groot gebied waar burgers zich vrij kunnen bewegen. Heen en weer vliegen naar de VS zonder paspoortcontrole, alsof je met de trein naar Maastricht rijdt. Alles wat zonder kopzorgen kan worden verkregen heeft echter zijn prijs.
Zo willen de Amerikanen wel alles van ons weten, ook onze vingerafdrukken en in de toekomst een scan van ons oog, voordat zij de grenzen openstellen. En wat doen de dames en heren politici in Brussel? Die leveren hun burgers uit aan Uncle Sam, terwijl die op zijn beurt Amerikaanse staatsburgers beschermt tegen Europese bemoeienis. Zijn Europeanen dan gevaarlijker dan Amerikanen?
Enkele jaren geleden, voorafgaand aan de oorlog in Irak, waren de verhoudingen tussen Europa en de Verenigde Staten alles behalve vriendelijk. Minister van Defensie Donald Rumsfeld sprak van het oude Europa (Frankrijk en Duitsland) en het nieuwe (Polen, Roemenië). Het oude wilde niet met de Amerikanen meevechten in Irak en zoals later bleek ook geen geheime gevangenissen op zijn grondgebied toelaten. Het nieuwe Europa wel.
Amerika heeft geen goede staat van dienst als het om mensenrechten gaat. Het jarenlang opsluiten van verdachten zonder eerlijk proces (Guantanamo Bay ), martelingen (Abu Ghraib ), het kidnappen van verdachten en uitleveren aan landen waar ze gemarteld worden (extraordinary rendition) en bombardementen van burgerdoelen zijn slechts enkele trekken van het vuile gezicht van Uncle Sam. Europa protesteerde tegen deze mistanden, maar liet nooit haar tanden zien. Nederland al helemaal niet. Wij zijn een trouwe bondgenoot van de VS. Hoewel we geen gevangenen van Guantanamo Bay opvangen, klagen wij niet over een vergelijkbare gevangenis in Afghanistan (Bagram).
Europol - Vspol
Dat Nederland een prima verstandhouding heeft met Amerika blijkt ook uit de ontwikkelingen op het gebied van politie en justitie. De laatste tien jaar, vooral na 11 september 2001, is de samenwerking tussen de EU en de VS steeds intensiever geworden. Het toverwoord daarvoor is terrorisme, waarvoor alle registers opengaan.
Europol, de Europese politie-eenheid, en de VS hebben drie maanden na de aanslagen in 2001 een verdrag gesloten. Europol data wordt sindsdien gedeeld met zo’n 1.500 Amerikaanse veiligheidsdiensten. Bescherming van persoonsgegevens van mensen die geen Amerikaans staatsburger zijn, is er niet in de VS. Volgens de Amerikanen werkt de relatie niet met Europol. Dat hoeft ook niet want zij onderhouden goede relaties met vrijwel alle landen van de EU.
Ook Eurojust, het wannabe openbaar ministerie van Europa, heeft een overeenkomst gesloten met de Amerikanen. Een Amerikaanse liaison officier, een agent die in Den Haag op het kantoor van Eurojust zit, kan in de databanken van de dienst snuffelen en allerlei interessante informatie naar huis sturen. De Verenigde Staten kunnen die informatie weer gebruiken om mensen te vervolgen. De Europese Unie daarentegen heeft zelf geen ‘snuffel’ vertegenwoordiger in Washington DC.
De Amerikanen hebben ook een overeenkomst gesloten met de Europese dienst Frontex die de grensbewaking uitvoert. De Amerikaanse opsporingsdiensten hebben overigens nog geen directe toegang tot het Schengen Informatie Systeem, maar via de Amerikaanse functionaris bij Europol en diverse overeenkomsten met individuele landen binnen de EU probeert de VS zich die toegang wel te verschaffen. Met Duitsland en Oostenrijk is de VS al een stap verder: daarmee wordt DNA uitgewisseld.
Passagiersgegevens
Niet alleen staten worden ingeschakeld door de Amerikaanse overheid, ook vliegmaatschappijen. Burgers die de VS willen bezoeken, moeten vragenlijsten invullen. De douane van het ‘machtigste’ land van de wereld kan mensen te allen tijde de toegang weigeren.
Nederlanders hoeven geen visum aan te vragen, maar dienen wel voor vertrek een vragenlijst in te vullen. ‘Een aantal eenvoudige en persoonlijke vragen’, meldt de website, op basis waarvan wordt gekeken of de bezoekers welkom zijn. Onderdeel van dit programma is een paspoort met biometrische gegevens, zoals het Nederlandse paspoort met vingerafdrukken. Dit programma heet visa waiver systeem.
En alsof de Amerikanen nog niet voldoende informatie hebben, willen ze ook nog de gegevens van de vliegmaatschappijen over hun klanten ontvangen. In 2007 schreef Het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) dat met ‘het verwerken en overdragen van passagiersgegevens aan de VS op onverantwoorde wijze met persoonsgegevens wordt omgegaan.’ De overeenkomst tussen de EU en de VS werd voorlopig wel toegepast, hoewel de nationale regeringen daartoe nog geen toestemming hadden gegeven. Terrorisme zou voorkomen kunnen worden door die uitwisseling van gegevens, maar bewijs daarvoor is er niet.
Niet alleen de VS maken gebruik van de passagiersgegevens. In Engeland is een rel ontstaan over het gebruik van de reisgegevens van 47.000 personen. Deze data werd door allerlei politiedatabanken gehaald. De mensen werden verkozen omdat ze in het vliegtuig een vegetarische maaltijd hadden besteld, met een buitenlandse partner hadden gereisd en geprobeerd hadden een stoel boven de vleugels te reserveren.
De VS willen ook dat mensen in Nederland worden aangehouden en berecht in Amerika. Nederland kent al sinds 24 juni 1980 een uitleveringsverdrag met de VS. Regelmatig levert Nederland personen uit aan de VS, vooral als het om drugsdelicten gaat. Andere Europese landen zijn veel terughoudender in het uitleveren van hun onderdanen aan de Amerikanen. De Amerikanen willen echter niet alleen de verdachten in eigen land berechten, maar in de nabije toekomst ook zelf opsporen door deel te nemen aan joint-teams (jits), gezamenlijke opsporingsteams, en undercover operaties.
[[ KADER ]]
Passenger Name Record
Edward Hasbrouck, een Amerikaans staatsburger, reisde met de KLM van San Francisco naar Brussel en terug. Hij besloot na afloop zijn PNR (Passenger Name Record) bij de KLM op te vragen. De PNR zijn persoonsgegevens over de passagier, zijn boeking en vluchten uit het verleden, maar kan ook informatie bevatten van mensen waar niet mee is gereisd en met welke bedrijven en overheidsdiensten de informatie is gedeeld. De gegevens worden beschermd door de Wet Bescherming Persoonsgegevens.
Vliegmaatschappijen brengen die gegevens van hun passagiers onder in grote databanken van bedrijven met namen als Amadeus Global Travel Distribution S.A. (Europees), Sabre Travel Network, Galileo/Apollo en Worldspan. Vliegmaatschappij KLM weigerde de PNR van Hasbrouck vrij te geven. Volgens de KLM waren de gegevens in het bezit van een Amerikaans bedrijf, hadden zij er geen toegang toe en geldt de bescherming die de Nederlandse wetgeving biedt op dit terrein niet in de VS. Overheidsdiensten in Amerika kunnen de vlieggegevens in het geheim opvragen bij de betreffende bedrijven. Als burger, ook Amerikaans staatsburger, kom je dat niet te weten.