Zijn al deze maatregelen nieuw? Geenszins! Al in 1994 werd onder leiding van het US Centre for Stragetic and International Studies, de Global Information Infrastructure Commission (GIIC) opgericht. Voorgezeten door de voorzitter van Mitsubishu, de voorzitter van EDS en de vicevoorzitter van Siemens heeft de GIIC een lobby in het leven geroepen om de interesse van regeringen in het gebruik van biometrie en andere technologie te stimuleren. Het geheel wordt door de Wereldbank krachtig ondersteund. Er werd al in 26 landen geëxperimenteerd met het Future Automated Screening for Travellers. FAST was een pilootproject van de US Immigration Authorities, toen een nieuwe doorgang op Kennedy Airport werd geopend. Het gaat hier om een biometrisch identificatiesysteem dat passagiers moet controleren in minder dan twintig seconden. De grootschalige introductie van biometrie, ook voor paspoorten, in de landen Australië, Nieuw Zeeland, de VS, Groot Brittannië en ook Nederland was al gepland voor 2005. Toen als gevolg van de aanslagen ook de veiligheid op Schiphol in opspraak kwam ging vader des vaderlands Kok op werkbezoek en liet ter plaatse een oogscan maken. Ook nu weer bleek dat de meeste journalisten nog steeds niet weten wat biometrie is, Kok mocht het uitleggen in het radioprogamma ‘Met het oog op morgen’. “Biometrie is een heel nieuwe techniek om te checken op een heel goede manier of iemand is wie hij zegt te zijn. Je kunt van een kaartje gebruik maken waarop de iris is vastgelegd. Als je dan in een kijkglaasje kijkt, een irisscan, dan wordt daarin geregistreerd of jij de gene bent die die hoort bij dat pasje dat je in je hand houdt. Nou zullen terroristen niet met zo’n pasje het land in komen maar daar is dan die techniek op een andere wijze die ik hier niet ga beschrijven, ook toepasbaar”. Wat Kok hier niet beschreef is dat biometrie in de vorm van gezichtsherkenning ook toepasbaar is in combinatie met camerabewakingssystemen die natuurlijk ook op vliegvelden geïnstaleerd zijn. Videobeelden van reizigers en en gedigitaliseerde pasfoto’s zijn te koppelen aan gezichtsherkenningssytemen (zie ook Kleintje 350 “Overal camera’s om je heen” en Kleintje 359 “Het superpaspoort”). Het enige zwakke punt in dit verhaal is dat een potientiële terrorist die tot dan toe een keurig onopvallend leven heeft geleid niet ontmaskerd kan worden tot op het moment waarop hij zijn daad gaat plegen.

Algehele identificatieplicht
In het traumatische klimaat dat na de elfde september is ontstaan, laait in diverse landen de discussie over de identificatieplicht weer op, vooral in die landen die nog geen algehele plicht kennen. Jaap de Hoop Scheffer rook zijn kans om zijn jarenlange wens door te drukken en lanceerde meteen na de troonrede hernieuwd het idee voor een algehele identificatieplicht. “Mensen die naar Nederland komen om hier de asielprocedure te misbruiken moeten hard worden aangepakt”. Wat hij er niet bij vertelde is dat voor vreemdelingen in Nederland al lang een identificatieplicht bestaat. Hier rijst dus de vraag wat wordt hier verzwegen? Ook andere politici die voorheen eerder terughoudend waren zeiden nu ineens altijd al voor te zijn en VVD’er Nicolai hoopt dat de elfde september net dat ene zetje zal geven… Minister van Boxtel, technocraat pur sang, maakte het echter het meest bont. In een reactie op het voorstel van Jaap de Hoop Scheffer zei hij zeer voor de privacy te zijn en reageerde met de vraag “Over twee jaar hebben we biometrie in het paspoort! Moeten we dan allemaal ons paspoort meenemen of thuis gaan halen?” Wat!” riepen de journalisten die nog steeds niet weten wat biometrie is. Twee dagen later trok van Boxtel eindelijk de consequenties van zijn eigen beleid. In het televisieprogamma van Barend en Witteman zegt hij ineens voor een algehele identificatieplicht te zijn. We moeten niet verkrampt doen over privacy maar kijken naar de voordelen die het ausweis biedt. Van Boxtel, gebiologeerd door het biometrisch paspoort, verwisselt zoals zoveel technocraten probleem en oplossing met elkaar. In plaats van een probleem uit te gaan en daar een passende oplossing bij te zoeken gaat hij uit van een technische oplossing en zoekt daar een probleem bij. Nog kwalijker is het dat een minister van integratiebeleid voorbij gaat aan het stigmatiserende effect van een identificatieplicht. Deze minister zou zich beter af kunnen vragen waar die D van zijn partij ook al weer voor stond.

Door de terroristische aanvallen zit de angst er goed in en die angst roept ook oude vooroordelen op. Hoe is het anders te verklaren dat in enquetes van de Volkskrant en het Algemeen Dagblad ineens 60% resp. 80% van de Nederlanders voorstander zou zijn van een algehele identificatieplicht. 60% vindt bovendien dat moslims die begrip hebben voor de aanslag het land uit moeten. Vraag: hoe verslechteren we zo snel mogelijk de verhouding tussen verschillende bevolkingsgroepen? Antwoord: met een algehele identificatieplicht. Daar komt bij dat ieder die nog wel zijn verstand gebruikt toegeeft dat een identificatieplicht geen wezenlijke bijdrage levert aan het voorkomen van terroristische aanslagen. Het zelfde geldt natuurlijk ook voor het kijkglaasje van Kok. Bovendien is er een duidelijke definitie nodig van het begrip terrorisme zodat niet iedereen die tegen de politiek van de VS demonstreert kan worden aangehouden. De bijdrage aan de criminaliteitsbestrijding is ook hoogst twijfelachtig, niemand kan beweren dat in België, dat al vanaf de eerste wereldoorlog een identificatieplicht kent, de criminaliteit is afgenomen.

Identificatie of informatieplicht
In de hype die nu is ontstaan is het nuttig stil te staan bij de vraag, wat een identificatieplicht in de praktijk inhoudt. Daarbij gaat het niet alleen om de verplichting om een identiteitsbewijs te laten zien maar ook om de hoeveelheid gegevens die op dat bewijs staan en het gebruik van persoonsgebonden nummers die toegang geven tot verdere informatie zoals in Nederland het sofinummer. In Nederland heeft het CDA met deze constructie het paard van Troje en daarmee een informatieplicht binnengehaald (zie ook Kleintje 351 “Paspoortperikelen”). Een chipkaart schept nog meer mogelijkheden terwijl we door biometrie nog vaster aan ons digitale evenbeeld worden geketend. Biometrie in combinatie met een identiteitsbewijs is een verscherping van de identificatieplicht of dat nu in de wet is vastgelegd of niet. Het koppelen van gegevens aan een biometrisch kenmerk is ook nauwelijks te voorkomen, niet met decentrale opslag zoals men bij de Registratiekamer denkt en niet met het tussenschakelen van het sofi-nummer. Het tweede punt is dat een identificatieplicht niet alleen de politie meer macht geeft maar bovendien de verhouding overheid-burger ingrijpend veranderd. Deze conclusies komen ook duidelijk naar voren in een onderzoek dat door de internationale burgerrechtorganisatie Privacy International is uitgevoerd.

Goodbye freedom!
Als reactie op de plannen van de Britse regering om verplichte ID cards in te voren plaatste Simon Davis, hoogleraar informatica en directeur van Privacy International een stuk in de Daily Telegraph van 29 september jongstleden. Davies stelt daarin dat het moderne identiteitsbewijs geen simpel stukje plastic is maar een component in een web van interactieve technologie dat de meest intieme (biometrische) kenmerken van het individu verbindt met de machinerie van de staat. Het is het middel waardoor de macht van de overheid wordt gestroomlijnd en versterkt.

Dit systeem heeft drie componenten die de potentie hebben de persoonlijke vrijheid en de privacy te vernietigen. Ten eerste het biometrisch kenmerk dat in een database wordt opgeslagen met pasfoto, ten tweede het moeten tonen van de kaart in zoveel mogelijk situaties en ten derde het nummersysteem dat de overheid de mogelijkheid geeft te koppelen. Op een chip kan nog meer persoonlijke informatie worden opgeslagen. Geen enkele overheid zal die aspecten naar voren brengen, in plaats daarvan spreekt men van “burger service kaart” waardoor allerlei dienstverlening kan worden gegarandeerd. De technologische kloof tussen regeringen en georganiseerde misdaad is echter zo klein geworden dat de best beveiligde ID bewijzen al na een paar weken na hun officiële introductie blanco beschikbaar zijn. Onder druk van de groeiende oppositie heeft de Britse regering de plannen laten varen, maar men denkt nu toch weer aan de invoering van een biometrisch paspoort. Asielzoekers en immigranten krijgen bovendien een smartcard. Ook in de VS heeft men het idee voor de National Identity Card voorlopig laten varen. Amerikanen moeten traditiegetrouw niets hebben van al te veel overheidsinmenging maar zijn onkritisch in het gebruik van hun creditcard. In het land met de grootste registratiedichtheid ter wereld bestaat het gevaar dat de inlichtingendiensten commerciële databases gaan gebruiken voor opsporingsdoeleinden terwijl diverse staten er al toe over zijn gegaan om rijbewijzen van digitale foto’s en vingerafdrukken te voorzien. In de toekomst krijgt het rijbewijs waarvan er in de VS vele soorten zijn meer functies. In Duitsland zijn soortgelijke ontwikkelingen gaande. Minister Schily wil biometrische vingerafdrukken in het paspoort en denkt aan “Rasterfahndung”, dat is het koppelen van zoveel mogelijk gegevensbestanden en daar een zoekprogamma op los laten om bijvoorbeeld iedereen die moslim is en vliegles heeft gehad eruit te selecteren. Rasterfahndung mag alleen in uitzonderlijke omstandigheden worden toegepast.

Na de terroristische aanvallen ligt ook de privacywetgeving in Nederland onder vuur. Hoewel de theoretische juridische bescherming van de persoonlijke levenssfeer in deze dagen discutabel kan zijn is het niet de privacywetgeving maar het technocratische denken dat volledig is doorgeschoten. Geen redelijk mens zal bezwaar maken tegen de aanwezigheid van veiligheidsagenten aan boord van een vliegtuig, ook niet op de controle op wapens of een cockpit met een gesloten en extra beveiligde deur. Het gebruik van dubieuze technische methoden die niet tegen specifieke organisaties of personen gericht zijn is een ander verhaal. “De elfde september” heeft de controlemaatschappij een nieuwe impuls gegeven. Het meest verontrustende aspect daarvan is dat de bevolking in landen met een democratische traditie, bereid is vrijheid in te leveren in ruil voor maatregelen waarvan niet aan te tonen is dat deze een wezenlijke bijdrage leveren aan terrorismebestrijding. Het is dan ook te verwachten dat het gevoel van veiligheid op langere termijn niet toe maar juist afneemt, terwijl het stigmatiseren van bepaalde bevolkingsgroepen, sociaal maatschappelijke verschillen doen toenemen die juist een nieuwe voedingsbodem zijn voor criminaliteit.

Wie niet voor ons is, is tegen ons!
In de discussies die nu over dit onderwerp gevoerd worden is vooral de argumentatie van de voorstanders armzalig. Dat een identificatieplicht zou helpen bij het oplossen van de gesignaleerde problemen, daarvoor ontbreekt ieder bewijs. Wel probeert men tegenstanders onmiddellijk monddood te maken. Zo mogen we niet spreken in termen van Big Brother, als we tegen zijn dan hebben we kennelijk iets te verbergen, of zijn zelfs potentieel crimineel, het oorlogsargument mag al helemaal niet meer gebruikt worden, en ieder beschaafd land heeft een algehele identificatieplicht. Verder mogen we niet achterlopen bij de rest van Europa, en een paspoort op chipkaart sluit aan bij internationale ontwikkelingen.
Intussen kwam minister Korthals Altes met een voorstel om de beperkte ID-plicht uit te breiden voor situaties als er terroristische aanslagen dreigen. Daarbij waarschuwt deze minister, die ooit zelf aan de wieg stond van het elektronisch ID-bewijs, opvallend genoeg, voor maatregelen waar we in een later stadium spijt van krijgen en dat terroristen slim genoeg zijn om voor valse papieren te zorgen. Deze waarschuwing lijkt in ieder geval niet besteed aan het CDA die de identificatieplicht op de tweede plaats zet van het verkiezingsprogamma. Onder het kopje opsporing verzocht lezen we: “De politie moet betere technische hulpmiddelen krijgen om opsporing mogelijk te maken. Agenten hebben ook als zij mobiel zijn digitaal toegang tot informatie. Daarom ook komt er een algehele identificatieplicht”. Deze constructie staat op gespannen voet met ons rechtssysteem waarin een verdachte niet hoeft mee te werken aan zijn eigen veroordeling.

De aangepaste mens
Als deze ontwikkelingen internationaal zijn, en dat zijn ze helaas, en als Nederland zich moet “aanpassen” aan de rest van de wereld die zich ook moest aanpassen, dan rest er maar één conclusie: De Nederlandse traditie van vrijheid en tolerantie gaat in de uitverkoop! Het is echter niet de techniek die ons bedreigt maar de combinatie van techniek en de politieke wil en macht deze te benutten. Naleving van regels wordt afgedwongen waarbij tevens de mens compatible wordt met de techniek. De overheid heeft behoefte aan gebiometriseerde machineleesbare onderdanen die ieder moment getraceerd, gecategoriseerd en gecontroleerd kunnen worden. Deze ontwikkeling zou vertraagd of zelfs afgewend kunnen worden als gewone mensen, in plaats van de kop in het zand te steken zich bewust zouden zijn van het werkelijke gevaar dat ons bedreigt. We zouden de krachten moeten bundelen in plaats van ons als individu aan te passen omdat anderen dat ook doen en te roepen dat we er toch niets tegen kunnen doen. Daarbij is biometrie helemaal niet zo veilig als het ons wordt voorgesteld. Daarover mischien meer in een volgend Kleintje.

Verder lezen:
“National ID cards”, www.privacy.org/pi
“Reckless plan to destroy nations freedom”, Simon Davies, Daily Telegraph 29 september 2001
“ID cards won’t stop terrorists”, telegraph.co.uk
“Roep om hardere overheid”, Algemeen Dagblad 17 oktober 2001
“Van Boxtel voor invoering van algemene identificatieplicht”, NRC Handelsblad 26 september 2001 en enquête over identificatieplicht, “stem ja of nee en geef je mening”, op www.nrc.nl
“Sicherheit statt Freiheit” en “In der Sicherheitsfalle”, www.zeit.de/2001/Antiterrorpaket
Een aantal eerdere nummers van Kleintje Muurkrant, zie het electronische archief op www.stelling.nl/kleintje