Nederland is niet het enige land waar de discussie over de invoering van de identificatieplicht na 11-9 oplaaide. In Groot Brittannië werd in 2002 voorgesteld om een algemene identificatieplicht in te voeren. België en Frankrijk kennen al veel langer een algehele legitimatieplicht. Opvallend in deze landen is het racistische politie-optreden bij de uitvoering van de legitimatieplicht en aanverwante controles, zoals het in Groot Brittannië toegepaste “stop and search” .
In Engeland loopt het debat over de invoering van de legitimatieplicht net als in Nederland sinds de aanslagen van 11-9. Engeland kende sinds de vijftiger jaren geen algemene identificatieplicht (liever misschien: legitimatieplicht) [wat is een identiteitsplicht? Een plicht om een identiteit te hebben? JV]meer. De regering wilde invoering van een verplichte identiteitskaart met onder meer een vingerafdruk, een iris-scan en een chip met gegevens die vergeleken kunnen worden met een databank van de politie.
Fel protest van onder andere Privacy Internationale en Liberty leidde tot flinke debatten, maar het voorstel ligt vrijwel ongewijzigd ter goedkeuring in het parlement.
Engelse burgerrechtengroepen vrezen dat de identiteitscontroles vooral zullen worden gebruikt tegen gekleurde mensen in Groot Brittannië. Hun vrees is gebaseerd op ervaringen die gekleurde mensen hebben met de uitvoering van de zogenaamde ‘Stop & Search’ controles. Dit is een soort van preventieve fouilleercontrole die de Engelse politie kan uitvoeren op zoek naar drugs, wapens, gestolen goederen, bewijsmateriaal in het kader van terrorismebestrijding of bewijsmateriaal in verband met een misdrijf. Een onderzoek uit 2004, verricht door de Metropolitan Police Authority, toonde aan dat zwarte mensen 8 keer zoveel en Aziatische mensen 5 keer zoveel kans liepen om tegengehouden en gefouilleerd te worden dan witte mensen.
Het onderzoek naar de ‘Stop & Search’ controles bevestigde dat er bij de Londense politie al lange tijd sprake is van ‘ institutioneel racisme’.
Racisme bij de uitvoering van ‘algemene’ controles is niet alleen in Groot Brittannië een struikelblok. Ook in België en Frankrijk gaat de politie regelmatig over de schreef. Hoe schokkend dit is ervoer NOS Journaal presentator Filip Freriks ooit toen hij een Franse politieschool bezocht. In een weblog voor de Volkskrant schreef hij hierover: “Ik schrok van de vooroordelen en zelfs het openlijke racisme dat bleek uit de vragen en opmerkingen van die aspirant-agenten die in Frankrijk de fraaie titel dragen van “gardien de la paix”, bewaarder van de vrede. Was het maar waar, de goeden niet te na gesproken. Kennelijk wordt er in die kringen gezworen bij de identiteitscontrole. Je ziet het vaak: groepjes politiemannen die bij voorkeur alles wat gekleurd is controleren. Gekleurd is kennelijk verdacht. Voor veel jonge mensen van herkenbaar buitenlandse afkomst is het om gek van te worden. Vaak worden ze meerdere malen per dag gecontroleerd. Op een wijze die niets met Franse hoffelijkheid te maken heeft. Identiteitscontrole als politiepesterij bij uitstek”.
De Commissie Citoyen – Police – Justice constateerde in haar activiteitenverslag dat het geweld van de Franse politie zich voor het grootste deel richt tegen gekleurde mensen.
De identificatieplicht voor vreemdelingen bestaat al sinds de Tweede Wereldoorlog, maar in 1993 introduceerde Frankrijk een algehele identificatieplicht. Iedereen moet zich vanaf dat moment overal, ongeacht het gedrag van de persoon in kwestie kunnen legitimeren. De Fransen hebben een gratis identiteitskaart gekregen, die is voorzien van een pasfoto en een nummer. Dat nummer is weer gekoppeld aan een dossier waarin ook een vingerafdruk is opgenomen.
België kent een algemene identificatieplicht voor iedereen boven de 12 jaar. Elke Belg heeft een (sinds 2006 elektronische) identiteitskaart die altijd op zak gedragen moet worden. Buitenlanders die in België wonen moeten ook een identiteitsbewijs kunnen overleggen. Dit kan al naar gelang van het geval zijn: een (internationaal) paspoort, een arbeidskaart of een (voorlopige) verblijfsvergunning. Op verzoek van de politie moet deze kaart getoond worden.
Ook de Belgische politie staat bekend om haar racistische inslag bij het uitvoeren van haar taken. Het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding meldde in zijn jaarverslag over 2005 dat ‘in het kader van de categorie `ordediensten’ 46% van de klachten te maken heeft met een slechte behandeling of pesterijen. Zeventien procent van de incidenten deed zich voor tijdens een identiteitscontrole door de ordediensten”.
De legitimatieplicht is er in deze landen de oorzaak van dat gekleurde mensen constant op hun hoede zijn voor de politie. Een onderzoek naar het gebruik van etnische profielen door het Open Justice Initiative van dit jaar laat zien dat ook de politiediensten uit landen als Spanje, Hongarije en Bulgarije racistisch optreden tegenover minderheden. In deze landen worden Roma en Sinti veel vaker gecontroleerd dan anderen.
In Nederland zijn er geen aanwijzingen dat de identificatieplicht racistisch wordt uitgevoerd. Een aantal verhalen dat ons bereikte duidde wel op een selectieve toepassing van de identificatieplicht. Zo worden hangjongeren met Marokkaans uiterlijk eerder gecontroleerd dan hangjongeren met een blank uiterlijk.
De Anne Frank Stichting maakte zich in haar Zevende Monitor Racisme & Extremisme zorgen over vormen ethnic profiling, waarbij de politie mensen selecteert op basis van ras. De Anne Frank Stichting is groot voorstander van een effectiviteitstoets en uitgebreide mogelijkheid tot controle. Selectie puur en alleen op basis van ras zou niet toegepast mogen worden.