NRC Handelsblad, vrijdag 2 november
In de strijd tegen het terrorisme staan in het Westen gekoesterde burgerlijke vrijheden onder druk sinds de aanslagen van de 11de september.
De ministers van Justitie van de landen van de Europese Unie hebben tot 7 december de tijd om het eens te worden over een Europees opsporings- en aanhoudingsbevel voor misdrijven die mogelijk verband houden met terrorisme. Het moet de uitlevering van verdachten binnen de EU vergemakkelijken. Komen de ministers er niet uit, dan willen de regeringsleiders de knoop een week later doorhakken op de Europese top van Laken. Want terreurbestrijding vergt ook strenger wetgeving, daarvan zijn ze overtuigd. Verschillende EU-landen hebben hun regels inmiddels aangehaald, of staan op het punt dat te doen.
In Frankrijk is deze week, met de definitieve goedkeuring van de wet `dagelijkse veiligheid’ door de Franse Assemblée, geen eind gekomen aan de felle discussies die het wetsontwerp heeft uitgelokt. Integendeel, de in werkingtreding van de wet lijkt pas het begin van een hernieuwde strijd tussen links en rechts over de veiligheid. Niet in de laatste plaats omdat er komend voorjaar verkiezingen zijn en omdat de Fransen in peilingen hebben laten weten de onveiligheid als hun eerste zorg te beschouwen.
Veiligheid is een gat in de politieke markt en president Jacques Chirac Chirac wil de winst die er te halen valt – en al helemaal voor een staatshoofd dat niet aansprakelijk is voor het praktische beleid – graag zelf verzilveren. De discussie zal ook al niet verstommen omdat onderdelen van de wet – van vergemakkelijkte huiszoekingen tot en met fouilleerbevoegdheid voor bewakingsdiensten – zo uitzonderlijk zijn en een zo grote inbreuk op de burgerlijke vrijheden maken, dat de geldigheid voorlopig beperkt is tot eind 2003. Daniel Vaillant, minister van Binnenlandse Zaken, mag zijn wet verdedigen met een eenvoudig ,,wel regels is beter dan geen regels”, regeringspartner De Groenen is ,,het onnodige, inefficiënte en vrijheidsbeperkende karakter” ervan een doorn in het oog. Vooralsnog is de helft van de Fransen volgens peilingen even sceptisch. Het linkse dagblad Libération vroeg zich af of veiligheidsdeskundigen ,,een visnet gegeven moet worden waarmee ze jan en alleman kunnen vangen, alleen omdat ze nagelaten hebben een werkelijk gevaar onder ogen te zien”.
In Duitsland legt de regering de laatste hand aan maatregelen die tot doel hebben de opsporing van terroristen te vergemakkelijken, legitimatiebewijzen beter te beveiligen en de controle van buitenlanders, bij voorbeeld bij visumaanvraag, te verbeteren. De Groenen in de regering waken daarbij vooral voor onnodige ingrepen in de persoonlijke levenssfeer. De oppositionele CDU/CSU legt de nadruk op efficiënte werkomstandigheden voor politie en justitie. In het midden zit minister van Binnenlandse Zaken, Otto Schily (SPD), als bemiddelaar tussen beschermende burgerrechten en doeltreffende opsporingsmethoden.
Aanvankelijk had de hang naar slagvaardiger optreden van de staat de overhand, maar naarmate de schok van 11 september wegebt, komt er meer aandacht voor burgerrechten. Schily bereidde in razend tempo een reeks maatregelen voor die niet alleen coalitiepartner Bündnis 90/de Groenen op onderdelen te ver ging, maar die ook vooraanstaande SPD’ers onverteerbaar vonden. Nadat ook rechters, advocaten en privacybeschermers felle kritiek hadden geuit op zijn plannen was Schily bereid tot compromissen. De idee bijvoorbeeld om het Bundeskriminalamt, de federale recherche, toestemming te geven burgers in het vizier te nemen tegen wie nog geen concrete verdenking bestaat, haalde het niet. De regering wil haar definitieve voorstellen volgende week presenteren.
De regering van Groot-Brittannië wil de bestaande antiterreurwet verder te verscherpen na de aanslagen in de Verenigde Staten, zo kondigde zij twee weken geleden aan. De amendementen, die nog formeel door het Lagerhuis moeten worden goedgekeurd, omvatten onder meer een strenger toelatingsbeleid voor immigranten, uitgebreidere bevoegdheden voor politie en douane, versnelde uitleveringsprocedures, maatregelen om illegale geldstromen te ontdekken en bestrijden en een verbod op het aanzetten tot religieuze of raciale haat.
De bestaande antiterreurwet was juist in maart aangepast om de bestrijding van moslimextremisten effectiever te maken. Die wet gaf de regering nieuwe bevoegdheden om groepen en individuen aan te pakken die het Verenigd Koninkrijk gebruiken om terreurdaden in het buitenland uit te voeren of te helpen. Burgerrechtengroepen klaagden toen dat de definitie van terrorisme te ruim was. Zo kan een demonstrant tegen genetisch gemanipuleerde gewassen volgends de wet ook voor terrorisme vervolgd worden. Naar aanleiding van de jongste plannen hebben belangengroepen van asielzoekers gezegd dat de verscherping een te hoge drempel opwerpt voor degenen die echt asiel verdienen.
Premier Antonio Guterres van Portugal heeft aangekondigd dat zijn land meer geld moet uittrekken voor verbetering van inlichtingendiensten, politionele onderzoeksteams en beveiliging tegen nucleaire en biochemische aanvallen. De voorgestelde maatregelen zijn onder meer gericht op het opzetten van speciale teams die organisatorische en financiële vertakkingen van terreurorgansaties moet onderzoeken. Volgens een enquête van dagblad Diario de Noticias steunt twee derden van de Portugezen een aanscherping van de wet, ook als dit gepaard gaat met de inperking van een aantal rechten.