3. HET NOTARIAAT
3.1. Kerngegevens
3.1.1. Openbaar ambtenaar in een vrij beroep
De notaris is een openbaar ambtenaar, die in de gevallen waarin
de wetgever zijn tussenkomst dwingend voorschrijft, een specifieke
overheidstaak uitoefent. De notaris wordt bij Koninklijk Besluit
benoemd. Aan hem wordt tevens een standplaats toegewezen. Hij is
geen gewoon ambtenaar want hij krijgt zijn inkomsten uit de
opbrengst van zijn dienstverlening. In die zin is hij ondernemer,
maar dan wel een die als monopolist opereert op een markt zonder
veel risico’s.
In de uitoefening van de controle op de beroepsuitoefening lijkt
de notaris meer op de vrije-beroepsbeoefenaar dan op de ambtenaar.
Het notariaat heeft een eigen tuchtrecht. Op de regeling en
toepassing van het tuchtrecht wordt hieronder nog ingegaan.
3.1.2. Taak en werkzaamheden
De belangrijkste taak van de notaris is het opmaken en
ondertekenen van authentieke akten. Hij heeft de bevoegdheid, de
verplichting en het monopolie akten op te stellen (verlijden) ten
behoeve van bepaalde rechtshandelingen, die zonder zijn tussenkomst
niet tot stand kunnen komen. De notaris is bijvoorbeeld onmisbaar
voor de rechtsgeldige overdracht van de juridische eigendom van
onroerend goed, voor het oprichten van vennootschappen en voor het
maken of wijzigen van testamenten. Ook voor enkele overige
rechtskundige diensten, zoals het afhandelen van faillissementen en
het houden van toezicht op veilingen, verwijst de wetgever naar de
notaris.
Naast deze werkzaamheden verricht de notaris tal van
werkzaamheden waarvoor zijn tussenkomst niet wettelijk geboden is
om een beoogde rechtshandeling tot stand te brengen. De notaris kan
bijvoorbeeld desgevraagd akten opmaken van feiten of gebeurtenissen
(bv. schenkingen) die tegenover bijvoorbeeld de belastingdienst als
bewijs kunnen dienen. Tenslotte kan de notaris vanwege zijn
specifieke deskundigheid door een clint ingeschakeld worden om
adviezen te geven. Bij deze niet-ambtelijke werkzaamheden fungeert
de notaris als een gewone juridische dienstverlener.
Het grootste deel van de omzet (94%) van de notariskantoren is
afkomstig uit het opmaken van notarile akten (Kwartaalbericht CBS,
1994, pp. 23-24). Meer dan de helft van het totale aantal jaarlijks
gepasseerde akten heeft betrekking op de onroerend-goedpraktijk;
het betreft in de meeste gevallen de overdracht van onroerend goed
en de vestiging van zakelijke genotsrechten. Ongeveer een derde
deel van de akten heeft betrekking op de familiepraktijk
(testamenten, samenlevingscontracten, huwelijkse voorwaarden). Een
veel kleiner deel van de akten behoort tot de ondernemingspraktijk,
waarin het gaat over het oprichten en wijzigen van de statuten van
besloten en naamloze vennootschappen (KPMG, 1994, p. 22).
3.1.3. De organisatie
Notarissen hebben een privaatrechtelijke beroepsorganisatie: de
Koninklijke Notarile Broederschap (KNB). Van deze beroepsvereniging
zijn bijna alle (kandidaat-)notarissen lid. Er waren medio 1995 in
totaal 1.166 notarissen en circa 1.400 kandidaat-notarissen
werkzaam. De kandidaten verrichten werkzaamheden in dienst en uit
naam van de notaris. De meeste notarissen zijn eenpitters; in
totaal betreft het 509 notarissen. De overigen zijn geassocieerd
met andere notarissen, advocaten en/of belastingadviseurs. De
verdeling ziet er als volgt uit.
Tabel
Evenals bij de advocaten het geval is, neemt het aantal
eenmanskantoren af. Hoewel het aantal kantoren waarin meer
notarissen geassocieerd zijn, toeneemt is er geen sprake van een
onstuitbare opmars van de mega-kantoren. Het aantal grote kantoren,
die overigens steeds groter worden, blijft beperkt (KPMG, 1994, p.
20).
Opmerkelijk zijn de associaties tussen de notarissen en de
belastingadviseurs. De belastingadviseurs zijn immers louter
commercile dienstverleners en hebben geen positie als
verschoningsgerechtigde. In de beroeps- en gedragsregels van de KNB
worden dergelijke associaties impliciet uitgesloten (regel 12). Ook
in de MvT bij de ontwerpwet op het Notarisambt (TK 1993-1994, p.
24) worden vraagtekens gezet achter deze kantoorfusie tussen de
onafhankelijke notaris en de partijdige adviseur.