2.7.2 Autobranche en autocriminaliteit

Onderzoek naar autodiefstal krijgt weinig aandacht van politie
en justitie. Er zijn weinig grootschalige opsporingsonderzoeken
naar autodiefstallen gedaan. Daardoor zijn slechts weinig gegevens
beschikbaar. De autobranche zelf is weinig openhartig over
misstanden binnen de branche.

De organisaties binnen de branche kunnen op vele wijzen
slachtoffer worden van criminaliteit (stelen van auto’s,
overvallen, inbraken). Daarnaast zijn verschillende vormen van
organisatiecriminaliteit te onderkennen (laten betalen voor
werkzaamheden die niet verricht zijn, minder kilometers op de
teller, bewust gestolen of omgekatte auto’s verkopen, betalen met
zwart geld). Bij beide is het onduidelijk in hoeverre de
georganiseerde criminaliteit daar de hand in heeft.

Er zijn verschillende particuliere en publieke
registratiesystemen voor autodiefstallen. Er kan derhalve geen
volledige duidelijkheid worden gegeven over de omvang van het
probleem. Jaarlijks worden ongeveer 35.000 personenauto’s gestolen.
Het terugvindpercentage varieert van 60% tot 85%. Daarnaast worden
ongeveer 150 vrachtauto-combinaties per jaar ontvreemd, waarvan
slechts 17 in het buitenland. Het blijft onduidelijk welk
aandeel de georganiseerde criminaliteit heeft in het stelen van
personenauto’s. Men mag aannemen dat het stelen van vrachtwagens
vrijwel altijd het werk is van professionele dieven. De schade als
gevolg van diefstallen door criminele groepen bedraagt tussen de
205 en 240 miljoen. De verzekeringsmaatschappijen hebben de neiging
het aantal door de georganiseerde misdaad gestolen auto’s te
majoreren. De gemiddelde autochtone criminele groep die zich bezig
houdt met autodiefstallen opereert lokaal en regionaal. Veelvuldig
zijn kampers actief in de autodiefstallen. Daarnaast zijn er sinds
1992 enkele internationale criminele groepen actief die veel
grootschaliger functioneren. Het gaat dan vooral om Oost-Europese
criminele groepen. Autodiefstallen door criminele groepen bestaan
uit verschillende deelactiviteiten:

• diefstal van de auto’s,
• verplaatsing van de auto’s door koeriers,
• omkatten van auto’s (een andere identiteit geven aan de
  auto),
• legalisering van de auto’s en aflevering aan de klant.

De voorzitter:

Zijn er nu duidelijk georganiseerde groepen aan te wijzen
die zich richten op die 5000 7000 auto’s die niet meer
terugkomen?

De heer Bruinsma:

Ja. Ik heb gebruik gemaakt van de diverse politiedossiers
die mij ter beschikking zijn gesteld door de regiokorpsen en door
de CRI. Daaruit blijkt dat je speciale groepen hebt die zich
richten op de diefstal van auto’s. Misschien kan ik daar iets over
zeggen. De groepjes waar wij het over hebben, bestaan meestal uit
ongeveer 4 tot 5 personen. Het zijn allemaal mannen; vrouwen vind
je in deze branche nauwelijks meer terug. Meestal zijn het mensen
die al een groot strafblad hebben, vaak ook voor andere criminele
activiteiten zoals inbraken, heling en ook wel geweld. Zij zijn
daarvoor eerder veroordeeld. Zij kennen elkaar vaak al heel lang.
Er is een soort onderlinge werkverdeling zonder dat er sprake is
van een type leiderschap. De leider is meer een regelaar die
daarachter zit, die vaak de beschikking heeft over een
autosloperij, over een garage of over een loods waarin de auto die
eenmaal gestolen is, kan worden gezet. Hij regelt alles en zorgt er
ook voor dat er valse kentekenpapieren komen. Je hebt een monteur
in dat groepje zitten, de technicus om het zo maar te noemen. Hij
moet de auto omkatten, hij moet nieuwe nummers slaan in het chassis
van de auto, hij moet ook vaak delen lassen en weer repareren. Dat
is vaak de monteur, meestal ook een oude bekende van de regelaar.
Verder hebben we meestal iemand die de auto’s steelt en wij hebben
iemand die de auto’s vervolgens weer in de legale branche
terugbrengt. Er is dus een kleine werkverdeling, maar dat is niet
een vaste, eeuwigdurende werkverdeling. ^Noot

Om dit soort activiteiten te kunnen verrichten is een zekere
organisatie en leiding noodzakelijk. Het vergt bovendien
samenwerking tussen criminele groepen en legale garagebedrijven.
Volgens schatting zijn twee- tot driehonderd bedrijven bij
autodiefstallen betrokken. Steeds vaker worden lease-auto’s door
criminelen gebruikt om tot een optimale afscherming te komen.

De voorzitter:

Tot slot, kunnen wij spreken van een innesteling van de
georganiseerde criminaliteit in de autobranche?

De heer Bruinsma:

Ik denk dat van innesteling absoluut geen sprake is, omdat
het ook helemaal niet nodig is. Het is zelfs heel onverstandig van
dit soort groepen om zich in te nestelen en een vaste plaats te
verkrijgen, met eigen bedrijven en eigen dingen. Een
samenwerkingsverband aangaan, is veel handiger. Ik heb in het
rapport dat ik heb geschreven, ook geschat dat er toch wel een paar
honderd garages en autosloperijen betrokken zijn bij deze handel in
gestolen auto’s. ^Noot

Opsporing van gestolen auto’s heeft voor de politie een lage
prioriteit. De politie stelt zich passief op en doet slechts het
meest noodzakelijke administratieve werk. De meldingssystemen van
gestolen auto’s zijn in handen van verschillende private en
publieke organisaties.

Steeds vaker zijn zogenaamde carhunters actief die voor geld
gestolen auto’s terugbezorgen. In veel gevallen zijn voormalige
politie-ambtenaren betrokken bij deze bedrijven.
Verzekeringsmaatschappijen werken bepaalde vormen van corruptie bij
opsporingsambtenaren in de hand door buiten de officile kanalen om
opsporingsambtenaren te betalen voor hun tips.

De voorzitter:

Kunt u ongeveer de schade aangeven die deze vorm van
criminaliteit aanricht in Nederland?

De heer Bruinsma:

Ik heb een schatting proberen te maken van het aantal
weggebleven auto’s. Ik heb een schadebedrag berekend, ook gebaseerd
op eerder onderzoek dat ik heb verricht. Het is ongeveer zo’n
f.17.000 per auto. Dan komen wij op ongeveer 85 tot 120 mln. aan
personenauto’s dat per jaar gestolen wordt. Bij vrachtwagens komen
wij ongeveer op een vergelijkbaar bedrag. Dan komt de totale schade
als gevolg van autodiefstal in Nederland op zo’n 220 mln. per
jaar. ^Noot

2.7.3 Transportbranche

De transportbranche schetst zelf een zwart beeld van de
economische positie van de 9700 aangesloten bedrijven. De huidige
malaise moet echter gezien worden tegen de achtergrond van
jarenlange positief stijgende resultaten. De problemen doen zich
vooral voor bij de grote groep van zeer kleine tot middelgrote
ondernemingen. Deze groep is te groot. De onderlinge concurrentie
aan de onderkant van de branche is steeds harder geworden.

Transportondernemers werken nauwelijks samen. Er bestaat een
felle concurrentieslag. Dat veroorzaakt een sterke geslotenheid.
Het onderwerp criminaliteit is nauwelijks bespreekbaar.
Misdaadbestrijding staat bij transportondernemers en chauffeurs
niet hoog op de agenda.

In de transportbranche doen zich verschillende vormen van
georganiseerde criminaliteit voor. Transportondernemingen kunnen
gebruikt worden voor het witwassen van zwart geld. Malafide
organisaties kopen noodlijdende transportondernemingen op om zwart
geld wit te wassen. Het is onduidelijk in welk mate dit voorkomt.
Het huidige aantal noodlijdende transportbedrijven geeft hiertoe
wel de gelegenheid. Slechts weinigen in de Nederlandse
transportbranche richten zich op systematische misbruik van
Europese regels, subsidies en belastingen. Wel bestaat er een
aanzienlijke smokkel van illegale goederen in vrachtwagens. Vooral
drugs spelen daarbij een grote rol. Het zijn vooral koelwagens die
worden gebruikt voor smokkeldoeleinden. De organisatie van de
smokkel varieert van incidentele smokkelaars tot omvangrijke
organisaties. Soms smokkelen chauffeurs willens en wetens, soms
zijn ze niet op de hoogte. In een aantal gevallen is sprake van
dekmantelfirma’s voor de smokkel van illegale goederen. Het
geweldgebruik is gering. Er is voor de chauffeurs een mogelijkheid
om smokkelen te weigeren.

2.7.4. Haven Rotterdam en Schiphol

De georganiseerde criminaliteit in de Rotterdamse haven bestaat
voornamelijk uit de smokkel van drugs. De meeste drugs worden
gesmokkeld in containers. Hoeveel drugs er zijn verstopt in de
ongeveer drie miljoen containers die jaarlijks de haven passeren,
is niet te zeggen. In 1994 is 188.000 kilo aan drugs door de douane
in beslag genomen. Er zijn in de Rotterdamse haven geen criminele
groepen aangetroffen die hun activiteiten primair op de haven
richten, laat staan dat er groepen zijn die controle hebben over
bepaalde havenactiviteiten.

Luchthaven Schiphol heeft vooral te maken met smokkel van drugs,
mensen en bedreigde dier- en plantensoorten. De drugsmokkel bestaat
voornamelijk uit cocanesmokkel. In 1994 is in totaal 600 kilo
cocane bij koeriers in beslag genomen.

De smokkel van cocane op Schiphol gebeurt in een aantal gevallen
ook met hulp van personeel van de luchthaven. Kwetsbare sectoren op
de luchthaven, waar mensen als hulp voor criminele groepen zijn
gestationeerd, zijn de vrachtafhandeling, de vrachtloodsen en de
opsporingsdiensten. ^Noot Hoewel geen aanwijzingen
bestaan dat de georganiseerde criminaliteit op de luchthaven een
vaste plaats heeft verworven, is geconstateerd dat het aantal
corruptiegevallen bij opsporingsorganisaties en andere organisaties
op de luchthaven in verband met mensen- en drugsmokkel meer dan
incidenteel te noemen is.

2.7.5 Horeca

Door verschillende factoren is de horeca interessant voor de
georganiseerde criminaliteit: aanwezigheid van alcohol en eventueel
drugs, gokken, goedkope goederen en de noodzaak van kapitaal. De
horeca vormt het natuurlijke werkterrein van criminelen. De
publieke toegankelijkheid verhoogt de kwetsbaarheid van de horeca
voor infiltratie door de georganiseerde criminaliteit.
^Noot De belangen van de horecabranche worden behartigd
door de Koninklijke Horeca Nederland. De organisatiegraad van de
horeca is slechts 30%. De horeca heeft over het algemeen een sterk
gesloten karakter. Dat veroorzaakt problemen bij de aanpak van
criminaliteit. Er is sprake van een conspiracy of silence:
criminaliteit en geweldgebruik worden slechts zelden gemeld.

In de horeca komen verschillende vormen van criminaliteit voor.
In sommige gevallen is sprake van betrokkenheid van de
georganiseerde criminaliteit.
a. Protectie door afpersingsorganisaties: horeca-ondernemers worden
gedwongen portiers te huren van criminele organisaties. Zo heeft
veertig tot zestig procent van de horeca-ondernemers in het centrum
van Utrecht te maken met deze ongewenste beschermers.b. Afpersing
van horeca-gelegenheden van buitenlanders door politieke
organisaties uit het land van herkomst.c. Gedwongen overnames. Er
zijn aanwijzingen dat de
georganiseerde misdaad op grote schaal bezig is met het opkopen van
horeca-gelegenheden. In totaal zouden inmiddels ongeveer
vierhonderd horeca-ondernemingen in Nederland zijn opgekocht.
Vooral in de steden Amsterdam, Rotterdam en Den Haag worden veel
zaken opgekocht.d. Witwassen: het opkopen van horeca-gelegenheden
wordt vooral gedaan om via deze gelegenheden misdaadgeld wit te
wassen. De horeca-omzet is nauwelijks te controleren.

De horecabranche is zeer aantrekkelijk voor malafide
ondernemers, vooral omdat zij vele mogelijkheden biedt om zwart
geld wit te wassen.
In 1986 werd de exploitatie van de geld uitkerende
kansspelautomaten bij wet geregeld. In 86% van de cafs staan
gokkasten. Voor de kleine ondernemers vormen de gokkasten een
cruciale bron van inkomsten. Het gaat om een omzet van 1,5 miljard
gulden. In totaal zijn 850 speelautomatenexploitanten actief. De
controle op de gokautomaten is gering, zowel preventief als
repressief. Het imago van de gokautomatenbranche is niet goed. De
Vereniging Automatenhandel Nederland is de branche-organisatie
waarbij iets meer dan de helft van de exploitanten is
aangesloten.

Verschillende vormen van (georganiseerde) criminaliteit doen
zich voor in de gokautomatenbranche:

• illegale plaatsing en illegale gokkasten,
• gedwongen verpachting en leningverstrekking door
  automatenhandelaren,
• gedwongen afname van gokkasten,
• witwassen van misdaadgeld.

Het blijft onduidelijk in hoeverre de georganiseerde misdaad een
hand heeft in deze activiteiten. Verschillende deelonderzoeken
tonen een vervlechting tussen de georganiseerde misdaad en de
gokautomatenbranche.

2.7.6 Afvalverwerkingsbranche

De milieubranche is in korte tijd uitgegroeid tot een complexe
en onoverzichtelijke bedrijfstak. Vele verschillende typen
organisaties maken deel uit van de milieubranche. In de
afvalverwerkingsbranche zijn ongeveer 1000 bedrijven werkzaam. Vele
kleine brancheverenigingen zijn op dit terrein actief. Er zijn zeer
verschillende afvalstromen die voor zeer verschillende prijzen
worden behandeld. Er bestaat een spanning tussen de hoeveelheid
aangeboden soorten afval en de verwerkingscapaciteit. De afvalmarkt
is sterk in beweging. De internationale concurrentie zal toenemen.
De totale hoeveelheid afval neemt af. Vooral kleinere
familiebedrijven zullen in de problemen komen.

De voorzitter:

We gaan over naar de afvalverwerkingsbranche. Kunt u
ons kort uitleggen waarom we, als we het over het
milieucriminaliteit hebben, dat speciaal in de
afvalverwerkingsbranche moeten zoeken?

De heer Bruinsma:

We moeten ervan uitgaan dat in Nederland de bevolking, de
overheid en allerlei bedrijven en instellingen het milieu
vervuilen. Daarbij gaat het ook om bedrijven die in hun
produktieproces allerlei uitlaatgassen de lucht in stoten en afval
gewoon via het water of de riolering afvoeren. Dat soort
criminaliteit gebeurt natuurlijk op een bepaalde schaal, en daar
moet ook nadrukkelijk naar gekeken worden. Waar ik mij in mijn
onderzoek op heb geconcentreerd, is wat er gebeurt vanaf het
inzamelen van het afval en het verwerken daarvan, tot het transport
en het doelmatig uitschakelen van de giftigheid van het afval. Het
cynische is dat in de afgelopen 20 jaar die branche heel sterk is
gegroeid. Eerst was afval een waardeloos goed, dat je zomaar ergens
dumpte, totdat afval heel veel geld waard werd. De markt heeft zich
snel ontwikkeld tot allerlei onoverzichtelijke bedrijfjes en
bedrijven. De overheid heeft in de afgelopen jaren een beleid
gevoerd om die markt zoveel mogelijk open, vrij en zelfstandig te
laten, dat wil zeggen te privatiseren. De controle is pas
recentelijk wat meer op gang gekomen. Er is dus een soort gebied
ontstaan waar bedrijven makkelijk, mede door het grote geld dat
daarin omgaat, in de verleiding kunnen komen om afval niet
ordentelijk te verwerken, maar ergens te lozen op oppervlaktewater,
of te verwerken tot compost of anderszins. ^Noot

De officile cijfers geven weinig zicht op de werkelijke
milieucriminaliteit. Waarschijnlijk bestaat er een aanzienlijk dark
number, aangezien politie en justitie slechts recent begonnen zijn
met de opsporing van milieucriminaliteit.

Er is een gelegenheidsstructuur voor (georganiseerde)
criminaliteit in deze branche. De afvalverwerkingsbranche wordt
geconfronteerd met complexe wet- en regelgeving. De handhaving van
deze regels is gebrekkig. Steeds meer wordt zelfregulering in deze
branche toegepast. Daarmee wordt de overheid buiten de deur
gehouden. Het toenemende gebruik van convenanten biedt weinig
waarborgen. Afvalmakelaars, dit zijn tussenpersonen die bemiddelen
bij de (internationale) handel in afval, vervullen een afschermende
rol zodat de herkomst, route en bestemming van afval geheim kunnen
blijven. Te vaak is de
overheid in een afhankelijke positie ten opzichte van de
afvalverwerkers. Kartelvorming en monopolie in deze sector dragen
daaraan bij. Ten slotte zijn de hoge winstmarges en de geringe
pakkans belangrijke motieven voor illegale activiteiten.

In Nederland staat het opsporingsonderzoek naar milieuzaken door
politie en justitie nog in de kinderschoenen. De politie beschikt
nog over weinig informatie. De onderzoeksgroep Fijnaut beschrijft
enkele gevallen van (omvangrijke) organisatiecriminaliteit in deze
branche.

Het is onwaarschijnlijk dat criminele groepen zich in de
afvalverwerkingsbranche hebben genesteld. De georganiseerde
criminaliteit is niet in deze branche actief.

De voorzitter:

Is er nu sprake van zware, georganiseerde
milieucriminaliteit?

De heer Bruinsma:

Ik zou dat absoluut niet willen definiren in de vorm van
zware, georganiseerde criminaliteit. Ik zou dat een vorm van
organisatiecriminaliteit willen noemen die naar mijn oordeel wel
ernstig van aard is. ^Noot

2.7.7 Bouwnijverheid

De Nederlandse bouwnijverheid heeft een aantal aspecten dat de
gevoeligheid en aantrekkelijkheid voor de georganiseerde misdaad
mede bepaalt. Er gaat zeer veel geld om in deze branche. Tevens is
sprake van omvangrijke concurrentie. Het is eenvoudig om tot de
branche toe te treden. Daarnaast zijn er veel bedrijven die (te)
weinig personeel in dienst hebben. Het werk moet bijna altijd onder
grote tijdsdruk plaatsvinden. Veelal moet daarbij gebruik worden
gemaakt van onderaannemers.

In Nederland is de bouwnijverheid slachtoffer van diefstallen
van bouwmateriaal en vernielingen. Geweld, ontvoeringen,
liquidaties, intimidatie en afpersing komen in Nederland in deze
branche niet voor. In andere landen vormen deze criminele
activiteiten mede een indicator voor de mate waarin de
georganiseerde criminaliteit genfiltreerd is in de bouwnijverheid.
Daarnaast kunnen zich verschillende vormen van
organisatiecriminaliteit voordoen. Er zijn vele vormen van fraude
mogelijk. Door gebrek aan registratie bestaat nauwelijks zicht op
de omvang van al deze mogelijke vormen van
organisatiecriminaliteit. In het verleden speelde koppelbazerij in
deze branche een belangrijke rol. Koppelbazen stellen werknemers
ter beschikking voor wie veelal geen sociale premies en belastingen
werden afgedragen. Na invoering van de Wet ketenaansprakelijkheid,
begin jaren tachtig, is de koppelbazerij verminderd. Tegenwoordig
komt de koppelbazerij weer op, maar nu onder de term
arbeidsbemiddeling. Door personeel als zelfstandigen in dienst te
nemen ontloopt de arbeidsbemiddelaar de verplichting om premies en
belastingen af te dragen. De moderne koppelbazen hebben contacten
met het criminele milieu in hun woonplaats. Hoewel de Nederlandse
bouwnijverheid kwetsbaar en gevoelig is voor penetratie en
innesteling van criminele groepen moet uit de analyse van het
beperkte materiaal de conclusie worden getrokken dat de
georganiseerde misdaad niet actief is in de bouwnijverheid. Ook de
vakbonden in deze branche zijn op geen enkele wijze verbonden met
de georganiseerde criminaliteit.

2.7.8 Overige branches

Er zijn nauwelijks gegevens bekend over de rol van de
georganiseerde misdaad in de verzekeringsbranche. Alle
branche-organisaties stellen dat zij niet te maken heeft met
georganiseerde misdaad. Er is alleen sprake van een toename van het
aantal fraudes door klanten van de verzekeringsmaatschappijen.
Bemiddelingsbureaus en assurantievertegenwoordigers zouden
kwetsbaar kunnen zijn voor criminele groepen. De Wet bedreigde
uitheemse diersoorten beschermt in Nederland de bedreigde
diersoorten. Het gaat om de volgende soorten criminele
handelingen:

• smokkelen van dieren en planten,
• valselijk opmaken of vervalsen van de vereiste
  documenten,
• omkopen van overheidsvertegenwoordigers.

De wildlifehandel in Nederland wordt uitgevoerd door eigenaren van
dieren- en plantenwinkels die soms hun legale handel vermengen met
illegale activiteiten. In Nederland bestaan geen aparte
statistieken voor smokkel en illegale handel in wildlife. Op grond
van de beperkte gegevens kan niet worden aangenomen dat de illegale
handel in uitheemse diersoorten en planten in Nederland een grote
omvang heeft. Er zijn geen aanwijzingen voor groepscriminaliteit of
van georganiseerde misdaad.

Uit onderzoek is niets gebleken van illegale handel in nucleair
materiaal in Nederland. Wel is er bij de ECD een centraal
cordinatiepunt ingesteld voor de illegale handel in nucleair
materiaal.

2.7.9 Beoordeling

Het onderzoek heeft aangetoond dat geen van de onderzochte
branches stelselmatig genfiltreerd wordt door criminele
organisaties. Deze constatering is van groot belang voor de
beoordeling van de ernst van de georganiseerde criminaliteit in
Nederland. Criminele organisaties zijn er (nog) niet in geslaagd
legale branches in brede zin te infecteren. Geen van de branches
wordt gedomineerd door de georganiseerde criminaliteit. In de
meeste branches zijn ook geen pogingen tot infiltratie door
criminele organisaties aangetroffen. De enige sectoren met
aantoonbare relaties met de georganiseerde criminaliteit zijn de
horeca- en de transportbranche. In de horeca doen zich zeer
ernstige ontwikkelingen voor, zoals het opkopen van
horeca-ondernemingen door criminele organisaties teneinde crimineel
geld te kunnen witwassen. Daarnaast bestaan vele aanwijzingen dat
de transportsector op allerlei manieren betrokken is bij de
georganiseerde criminaliteit voor wat betreft de smokkel van
illegale goederen. Het aantal corruptiegevallen op Schiphol,
waarbij sprake was van betrokkenheid van de georganiseerde
criminaliteit, is verontrustend. De kwetsbaarheid van enkele
branches voor de georganiseerde criminaliteit is verontrustend. Zij
hebben kenmerken waardoor hun aantrekkelijkheid voor de
georganiseerde criminaliteit toeneemt. Vooral de horecabranche kent
vele ingangen voor de georganiseerde criminaliteit. De
gelegenheidsstructuur in de afvalverwerkingsbranche roept tevens
bezorgdheid op. Hetzelfde geldt ook voor de autobranche en de
bouwnijverheid. Daarbij dient tevens het risico genoemd te worden
dat de soms omvangrijke organisatiecriminaliteit in de branches
verwordt tot georganiseerde criminaliteit. De commissie meent dat
een intensief preventief beleid moet worden gevoerd om de
aantrekkelijkheid van deze branches voor de georganiseerde
criminaliteit te verminderen. Dat betekent vooral dat binnen de
branches het eventuele bestaan van georganiseerde criminaliteit
moet worden onderkend. Het is onwenselijk dat vormen van
georganiseerde criminaliteit binnen branches niet aan de orde
worden gesteld. Het moet de georganiseerde criminaliteit moeilijker
worden gemaakt om te kunnen infiltreren in deze branches. Op het
moment dat de georganiseerde criminaliteit daadwerkelijk
infiltreert in deze branches, bestaat het risico van ontwrichting
van delen van de Nederlandse samenleving.

vorige        
volgende        
inhoudsopgave en zoeken