2. DE AANTREKKINGSKRACHT VAN DE BOUWNIJVERHEID OP DE
GEORGANISEERDE MISDAAD

In de inleiding van dit deelrapport staat aangeven dat de
bouwnijverheid een zeer aantrekkelijk doelwit voor criminele
groepen vormt om op illegale wijze hun inkomsten te vergroten.
Waarom dat zo is, moet worden geput uit de buitenlandse literatuur,
omdat in Nederland geen literatuur over dit onderwerp bekend is. Er
is niet gestreefd naar een volledig overzicht van de
wetenschappelijke literatuur. Anderson (1979) heeft zes redenen
naar voren gebracht waarom de georganiseerde criminaliteit in
legale economische sectoren actief wil zijn. In de eerste
plaats om de winsten die daarmee kunnen worden behaald. Door middel
van geweld, afpersing en opdringen van protectie kan een vaste bron
van inkomsten worden verkregen die niet afhankelijk is van onzekere
marktomstandigheden die illegale sectoren zo kenmerken. In de
tweede plaats kunnen criminele groepen daarmee hun criminele
activiteiten spreiden: de risico’s van opsporing door politie en
justitie zijn in legale bedrijfstakken doorgaans veel kleiner dan
in de markten van de levering van illegale goederen en diensten.
Politie en justitie zijn nauwelijks op de hoogte van het
functioneren van legale branches en hun opsporingsactiviteiten zijn
er, op enkele bijzondere uitzonderingen na, niet op gericht
(Wietink, e.a., 1994). In de derde plaats kunnen leden van
criminele groepen met legale bedrijven hun familieleden (niet
zelden hun nabestaanden) mee laten profiteren van hun criminele
activiteiten. Legale bedrijven kunnen worden gerfd, illegale
uiteraard niet. In de vierde plaats kan een lid van een
criminele groep met legale bedrijven diensten verlenen aan andere
leden van de groep, zoals een werkgeversverklaring, waarmee hun
aanwezigheid in de samenleving kan worden gelegitimeerd. Als
vijfde reden noemt Anderson dat een legaal bedrijf kan
fungeren als dekmantel voor veel criminele activiteiten als
drugsmokkel of het witwassen van geld. Als laatste reden
noemt zij dat een legaal bedrijf een belastingdekmantel biedt aan
de georganiseerde misdaad door gewoon, net als elk bedrijf of
burger, geheel of gedeeltelijk belasting te betalen. Daaraan kan
volledigheidshalve worden toegevoegd dat een plaats in een legale
branche ook een legitieme positie in de samenleving kan opleveren.
Deze komt tegemoet aan nieuwe uitingsvormen van misdaad:In keeping
with modern trends, and apart from their income producing criminal
activities, racketeers have been making increased efforts to
improve their image and to legitimize and better utilize their ill
gotten wealth. …they are adopting a changeover from rough
mob-type operations to the smooth business-like approach (NYSCI,
1970, p. 23).

lees meer

5.9. Samenvatting van risico’s van de afvalbranche voor
criminaliteit

Het is tegen de in dit hoofdstuk beschreven achtergrond dat
zware milieucriminaliteit plaatsvindt. Het is dus niet zo, wellicht
ten overvloede, dat deze condities dwingend naar criminaliteit
leiden, maar dat zij de gelegenheid daartoe bieden aan die
afvalverwerkers die op illegale wijze en ten koste van het milieu
hoge verdiensten willen behalen. In deze jonge economische sector
die zo’n sterke groei heeft doorgemaakt, zijn blijkbaar nog geen
mechanismen werkzaam die als barrires fungeren om criminaliteit
binnen de branche te beperken. Aangezien de overheid juist in deze
bedrijfstak een beleid van zelfregulering, privatisering en sturen
op afstand heeft toegepast is deze branche bijzonder kwetsbaar voor
zware vormen van milieucriminaliteit. In deze afsluitende pagina
vatten wij de risico’s nog eens samen. De lezer is dan beter in
staat het behandelde in de volgende hoofdstuk in de juiste context
te plaatsen. Enkele risico’s van het optreden van
milieucriminaliteit in afvalketen zijn (zie ook CRI, 1992):

lees meer

1. INLEIDING:

ACHTERGROND EN OPZET VAN DE STUDIE

In Nederland komen de materile lasten van de criminaliteit voor
het grootste deel voor rekening van de verzekeringsmaatschappijen.
Burgers, bedrijven en instellingen verzekeren zich om schades te
herstellen en om verdwenen spullen te vervangen. De
verzekeringsmaatschappijen hebben in de loop van tientallen jaren
een zeer groot kapitaal aan verzekeringsgelden opgebouwd ter
dekking van de verzekeringsuitkeringen. Dit grote kapitaal vormt in
principe een aantrekkelijk doelwit voor criminele groepen. Door
middel van allerlei fraudes of door afpersing en intimidatie zouden
criminele groepen zich een deel van dat kapitaal op illegale wijze
kunnen toeigenen. Diverse, door de verzekeringsmaatschappijen zelf
in wereld gebrachte persberichten maken melding van grote verliezen
die verzekeringsmaatschappijen met enige regelmaat lijden als
gevolg van de (inter)nationale georganiseerde misdaad. Recentelijk
stelde een bestuurder van de ING-bank in een toelichting op de
presentatie van het jaarverslag: Het is een nationale sport
geworden om de verzekeringen op te lichten. Niet alleen door
individueel verzekerden, maar ook door de georganiseerde
misdaad (De

lees meer

LITERATUUR

AID, Controlestaten NMF, 1991.
M. V. C. Aalders, Het handhavingsvraagstuk, in P. Glasbergen
(red.), Milieubeleid. Een beleidswetenschappelijke
inleiding, VUGA, ‘s-Gravenhage, 1994⁴, p. 289-319.
M. V. C. Aalders, Handhaving en zelfregulering, in Justitile
Verkenningen, jaargang 20, 1994, p. 47-69. H. Abadinsky,
Organized crime, Nelson-Hall, Chicago, 1991³. E.
A. I. M. van den Berg en W. Waelen, Politie en
milieuhandhaving, Gouda Quint, Arnhem, 1991. E. A. I. M. van
den Berg en A. Hahn, Politie, partners en milieu. Woorden en
daden, Gouda Quint, Arnhem, 1992.

lees meer

10.7 Aanbevelingen

10.7.1 Inleiding

In de democratische rechtsstaat vraagt elk optreden van bestuur,
justitie en politie een zo precies mogelijke wettelijke grondslag.
Bij de toepassing van strafrecht en strafvordering binnen de
democratische rechtsstaat kan het doel de middelen niet heiligen.
De toepassing van proportionaliteit en subsidiariteit moet
geschieden binnen de grenzen van wettelijke bevoegdheden en niet
daarbuiten.

lees meer

2.8 Vrije beroepsbeoefenaren

2.8.1 Aanleiding onderzoek

Vrije beroepsbeoefenaren, zoals advocaten, notarissen,
accountants en belastingadviseurs, kunnen een belangrijke
faciliterende rol vervullen voor de georganiseerde misdaad. Zij
zijn in staat de benodigde deskundigheid te verschaffen om
financile transacties te verrichten of zij kunnen dergelijke
transacties autoriseren. Daarnaast bieden de vrije
beroepsbeoefenaren goede mogelijkheden tot afscherming. Hun
betrokkenheid bij transacties kan de schijn van vertrouwen wekken;
de geheimhoudingsplicht en het verschoningsrecht bieden een
belangrijke bescherming aan de clinten. Vrije beroepsbeoefenaren
zijn om deze redenen aantrekkelijk voor de georganiseerde
criminaliteit.

lees meer

4.2 Vormen van observatie

Onder observatie verstaat de commissie het gadeslaan van
bepaalde personen, objecten en situaties ten einde informatie te
verzamelen, al dan niet op de openbare weg of al dan niet in voor
het publiek toegankelijke ruimten. In haar onderzoek heeft de
commissie aandacht besteed aan verschillende vormen van observatie:
a. aftappen van telecommunicatie;

lees meer

HOOFDSTUK 7 OMGAAN MET INFORMATIE EN INTERNATIONALE
OPSPORING

7.1 Inleiding

Naast observatie, het gebruik van informanten en infiltratie
onderscheidt de commissie enkele andere opsporingsmethoden die door
politie en justitie gehanteerd worden bij de opsporing en
vervolging van de georganiseerde criminaliteit. Het gaat dan om
informatie-inwinning bij derden, misdaadanalyse, fenomeenonderzoek
en financieel rechercheren. De commissie besloot aandacht aan deze
methoden te besteden aangezien in de praktijk van opsporing
frequent melding werd gemaakt van deze relatief nieuwe methoden van
onderzoek. Het gaat daarbij niet zo zeer om afzonderlijke methoden
van opsporing als wel om methoden ter structurering of verzameling
van informatie.

lees meer

9.4 De korpsleiding

9.4.1 Bevindingen

Veel – zij het niet alle – korpschefs hebben te weinig aandacht
gehad voor de ontwikkeling van bijzondere
opsporingsmethoden.

lees meer

168 Het college van procureurs-generaal verklaarde zich op 3 september 1997 akkoord met dit voorstel.371 Een  week  later  werd  het  eveneens  besproken  tijdens  de  overlegvergadering  van  de  minister  van Justitie  met  het  college  van  procureurs-generaal.  De  secretaris-generaal  die  hierbij  aanwezig  was, stemde  eveneens  met  het  voorstel  in  en  liet  tevens  in  de  notulen  opnemen  dat  de  minister  in  een vervolggesprek eveneens haar instemming met de conclusies had betuigd.372 Enkele   dagen   later   reeds   bleek   de   directe   aanleiding   tot   de   onderzoeksactiviteiten   –   de bedreiging van een officier van justitie – echter weggevallen te zijn. Blijkens een vertrouwelijke notitie van  Klopper-Gerritsen  d.d.  15  september  1997  waren  de  hypothesen  omtrent  een  groep  daders  die een  aanslag  zouden  voorbereiden  op  de  bewuste  officier  van  justitie  op  losse  schroeven  komen  te staan.373 Het wegvallen van deze dreiging betekende ook het einde van de coördinatiegroep. Op 6 oktober 1997  vond  een  laatste  bijeenkomst  plaats  in  aanwezigheid  van  vertegenwoordigers  van  het  college van procureurs-generaal, de arrondissementsparketten Alkmaar, Amsterdam en Haarlem en de BVD. Tijdens     deze     bijeenkomst     werden     afspraken     gemaakt     over     het     vervolg     van     een     aantal onderzoeksactiviteiten.  Van  belang  was  in  het  bijzonder  het  voornemen  om,  onder  leiding  van  officier van  justitie  Teeven,  de  criminele  inlichtingendienst  (CID)  van  het  Kernteam  Amsterdam  (KTA)  een analyse  te  laten  maken  van  andere  bedreiginggevallen  van  officieren  van  justitie.  Aan  het  eind  van 1997   moest   worden   bekeken   of   de   bevindingen   van   de   CID-analyse   een   verkennend   onderzoek rechtvaardigden. De  tweede  belangrijke  afspraak  betrof  de  XTC-zaak  en  de  liquidatie  van  Van  der  Heiden.  Deze afspraak behelsde dat het Alkmaarse dossier de basis zou vormen voor vervolgonderzoek. De uitgifte van  informatie  uit  het  IRT-dossier  moest  worden  afgestemd  tussen  Snijders  en  Teeven,  onder  de verantwoordelijkheid van de hoofdofficier van justitie te Amsterdam. De plaatsvervangend hoofdofficier van  justitie  te  Amsterdam  deed  de  toezegging  na  te  zullen  gaan  waar  dit  onderzoek  kon  worden ondergebracht.374 7.4.2 De aanloop tot het “Schilderstraject” In  hun  rapport  van  17  juni  1997  dat  eerder  werd  besproken  somden  Snijders  en  De  Wit  meer  dan twintig   mogelijkheden   op   voor   verder   onderzoek.   Hoewel   de   opties   qua   strekking   en   inhoud uiteenlopend  van  aard  waren,  valt  op  dat  vele  onderzoekssuggesties  op  enigerlei  wijze  te  maken hadden  met  verdovende  middelen  transporten  uit  Zuid-Amerika.  In  de  zomer  van  1997  vond  binnen het “team-Snijders” – dat op dat moment bestond uit het reeds genoemde tweetal en rijksrechercheur Schouten  –  een  verdere  verschuiving  plaats  in  de  richting  van  dit  deel  van  de  wereld.  Aanleiding hiervoor  waren  gesprekken  die  door  Schouten  en  De  Wit  werden  gevoerd  met  de  voormalige  CRI- liaison, Van Stormbroek. De laatste gaf aan – mede op grond van zijn ervaringen in het buitenland en daartoe  gemachtigd  door  de  leiding  van  de  CRI375  –  dat  verschillende  bronnen,  onafhankelijk  van elkaar,  hem  te  kennen  hadden  gegeven  dat  zij  bereid  waren  om  te  praten  met  vertegenwoordigers van de Nederlandse overheid.376 Schouten vertelt het zo377: “De achtergrond van dit alles was, dat ik in september 1997 Ab van Stormbroek tegen het lijf liep. Ik zat toen op de kamer van De Wit bij de CRI voor het analyseren van het IRT-dossier.                                                 371 Vastgestelde notulen van de vergadering van het college van procureurs-generaal d.d. 3 september 1997 372 Notulen   van   de   overlegvergadering   van   de   minister   van   Justitie   en   het   college   van   procureurs-generaal   d.d.   10 september 1997 (C1). In het periodiek overleg met het landelijk parket op 12 september 1997 werd deze uitslag van het beraad door C. Ficq aan de orde gesteld. Zie “Enkele bespreek- en actiepunten periodiek overleg (1 op 1 met procureur- generaal Ficq)” d.d. 12 september 1997 (C1). 373 Notitie Klopper-Gerritsen d.d. 15 september 1997 aan C. Ficq e.a. (D21). 374 Vergelijk “Bespreking 6 oktober 1997” (D21). 375 Interview A. van Stormbroek d.d. 23 januari 2001. 376 Memo J. de Wit d.d. 25 augustus 1997 aan J. Snijders (D21). 377 Interview P. Schouten d.d. 9 februari 1997.

77 “(…)  indringend  en  voortvarend  door  te  gaan  waar  het  Fort-team  is  geëindigd  Voorgesteld wordt  om  het  werk  gedurende  6  maanden  intensief  te  doen  en  daarna  de  balans  op  te maken en verdere keuzes voor de aanpak te maken. Dan ook bestaat, naar het oordeel van de  opstellers  van  deze  notitie,  beter  zicht  op  de  wenselijkheid  c.q.  de  noodzaak  om  ook  de BVD in te schakelen. Ook kan dan beter worden bekeken of het dan in te zetten traject van langere duur en/of (…) moet zijn.” Deze aanpak vloeide kennelijk niet alleen voort uit overleg tussen Docters van Leeuwen en Zwerwer, respectievelijk   Holthuis   en   Zwerwer   maar   ook   uit   contacten   tussen   Zwerwer   en   zijn   toekomstige teamchef Godlieb. Deze laatste zei in het interview67: “Ik kende Zwerwer als officier van justitie in Zwolle. Hij kwam in de zomer van 1996 naar mij toe   met   de   mededeling   dat   hij   een   teamleider   zocht   voor   een   “tricky”   onderzoek,   een onderzoek  dat  politiek  gevoelig  lag  en  dat  eventueel  jaren  kon  duren,  wellicht  3  à  4  jaar.  Ik was toen ad interim plaatsvervangend korpschef van de regio IJsselland en heb dat met Jan Wilzing  besproken.  Het  lag  tamelijk  moeilijk.  Wilzing  heeft  me  ook  gewaarschuwd  voor  de risico’s, maar uiteindelijk zijn we er toch uitgekomen. Zwerwer had ook al een idee voor een tweede man en toen hebben we met z’n drieën gesproken over dat onderzoek. Want er lag met   name   geen   duidelijke   onderzoeksopdracht.   Wij   zijn   toen   bij   Docters   van   Leeuwen geweest  en  die  gaf  ons  duidelijk  te  kennen  dat  het  voor  hem  echt  niet  alleen  om  de  IRT- affaire ging, maar dat er volgens hem een veel breder vraagstuk aan de orde was. Voor ons was er in elk geval wel onmiddellijk de vraag: hoe krijgen we de opdracht helder en wat voor team is er nodig om die uit te voeren, hoe bouw je zo’n team? Ons idee was, gezien ook de vaagheid van de opdracht, om met een klein team, met hooggekwalificeerde medewerkers, te beginnen.” 3.2.2 Enkele belangrijke aanpassingen Zoals  eerder  werd  aangegeven  stuurde  Holthuis  twee  dagen  later  een  “enigszins  aangepaste”  versie van dit scenario aan de beide procureurs-generaal.68 De aanpassingen gingen evenwel verder dan de woordkeus   in   de   aanbiedingsbrief   suggereerde.   Zij   hadden   bovenal   betrekking   op   spoor   1   maar raakten natuurlijk als vanzelf het gehele scenario: — als  een  voordeel  van  de  optie  om  het  onderzoek  te  laten  uitvoeren  door  het  Groningse  deel  van het  kernteam  NON  werd  naar  voren  gebracht  dat  er  in  dit  geval  sprake  was  van  een  op  elkaar ingespeeld team inclusief officier van justitie en teamleider; — bij   de   situering   van   het   team   in   de   buurt   van   Zwolle   werd   aangetekend   dat   dan   ook   de hoofdofficier    Zwolle    als    kernteam-hoofdofficier    van    justitie    van    het    kernteam    NON    de aangewezen hoofdofficier (zou) kunnen zijn; dan werd wel de directe koppeling tussen spoor 1 en spoor     2     losgelaten;     die     koppeling     zou     echter     ook     op     het     niveau     van     het     college (portefeuillehouder Zwacri) gelegd kunnen worden; — een alternatief was om (een deel van) het LRT met het onderzoek te belasten, onder gezag van LBOM en onder leiding van een op het LBOM gedetacheerde zaaksofficier (…); het voordeel van deze optie was de koppeling met spoor 2; het nadeel was dat het LRT duidelijk in opbouw was en zo volledig werd bezet.                                                 67 Interview A. Godlieb d.d. 1 februari 2001. 68 Brief H. Holthuis d.d. 21 juni 1996 aan A. Docters van Leeuwen (B8).

92 grote  rechercheonderzoeken,  laat  staan  zulke  van  het  formaat  naar  de  IRT-affaire.  Terecht  vreesden zij ook dat zulk een onderzoek het LRT gemakkelijk het etiket van een justitiële politie of een tweede rijksrecherche  zou  bezorgen.  Maar  afgezien  hiervan:  met  kracht  van  argumenten  vreesden  zij  dat  de twee  sporen  respectievelijk  de  twee  teams  gemakkelijk  met  elkaar  in  aanvaring  konden  komen  over zowel    de    operationele    doeleinden    als    de    te    volgen    methoden.    En    hun    pleidooi    voor    een heroverweging van de onderzoeksformule was geen slag in de lucht. Verder hadden zij het – al even begrijpelijk   –   ook   moeilijk   met   de   omzetting   van   het   grote   inhoudelijke   doel   in   een   operationele doelstelling  die  strafrechtelijk  uitvoerbaar  was.  Moest  hun  team  het  vizier  richten  op  de  al  dan  niet vermeende groei-informant of op de verdachte politiemensen en de FIOD-man? En hoe moest het dit dan  doen?  Direct  in  hun  richting  terugrechercheren  tot  het  begin  van  de  jaren  negentig  was  zo  goed als  uitgesloten:  bewijs  zou  niet  of  nauwelijks  nog  te  vinden  zijn  en  het  eventuele  bewijs  in  bepaalde belangrijke schriftelijke bronnen – zoals het Fort-archief en het IRT-archief – mocht om uiteenlopende redenen (wellicht) niet worden aangewend. Er zat weinig anders op dan om een omweg te maken, te rechercheren  via  de  tegenwoordige  tijd,  althans  de  tijd  na  1995.  Waarom  het  LRT  er  voor  koos  om het onderzoek eerst te oriënteren op de vermeende groei-informant en pas in een later stadium op de bedoelde  ambtenaren  is  echter  niet  precies  duidelijk.  Het  beriep  zich  voor  deze  keuze  op  een  hele reeks  van  overwegingen  en  risicoschattingen.  Maar  welke  kwesties  hierbij  een  doorslaggevende  rol hebben gespeeld kan niet worden afgeleid uit de stukken. Was het omdat het andere team zich al met name  zou  verdiepen  in  de  integriteitkwesties?  Was  het  omdat  tactisch  rechercheren  op  (voormalige) rechercheurs  in  een  conflictueuze  CID-omgeving  sowieso  uitermate  moeilijk  is?  Waarom  precies  dan ook,  feit  is  dat  reeds  in  dit  preliminaire  stadium  voorzichtig  deze  keuze  werd  gemaakt  en  dat  deze keuze eveneens grote gevolgen heeft gehad voor de loop van het onderzoek. Bij   het   voorgaande   mag   overigens   niet   uit   het   oog   worden   verloren   dat   het   college   begin september eigenlijk voorbijging aan de obstakels die door het LRT en het LBOM waren opgeworpen. Het   verweet   deze   beide   instanties   zelfs   dat   zij   te   defensief   reageerden   op   het   plan   om   hen   het onderzoek te laten doen. In de vergadering van het college van procureurs-generaal d.d. 4 september 1996  werd  er  in  elk  geval  geen  woord  gewijd  aan  die  problemen.  Ter  verdediging  kan  misschien worden  aangevoerd  dat  in  de  versie  van  het  onderzoeksplan  die  aan  het  college  werd  voorgelegd  de belangrijkste  gevolgtrekking  van  de  oorspronkelijke  auteurs  niet  was  opgenomen,  namelijk  dat  er  alle reden  was  om  de  beslissing  te  heroverwegen  óók  Zwerwer  een  vervolgonderzoek  te  laten  doen. Zodoende  werd  het  college  immers  niet  frontaal  de  spiegel  voorgehouden  die  de  auteurs  hadden gemaakt  van  het  gevoerde  beleid  en  werd  het  –  achteraf  gezien:  in  het  licht  van  de  latere  opheffing van het team – enigszins teveel gespaard op een moment dat nog een stap terug kon worden gezet. Wel werd zo – onbedoeld – een situatie geschapen die intrinsiek riskant was voor het gehele project: een   team   dat   het   andere   team   eigenlijk   helemaal   niet   zag   zitten.   In   het   verlengde   hiervan   kan eveneens    worden    geconcludeerd    dat    het    college    in    september    1996    evenmin    expliciet    werd geconfronteerd met een andere maar zeker zo belangrijke consequentie die de aanvankelijke auteurs hadden   verbonden   aan   het   gevoerde   beleid,   namelijk   dat   in   de   gegeven   omstandigheden   het onderzoek eerst en vooral zou moeten worden georiënteerd op de vermeende groei-informant en niet op de betrokken ambtenaren. In het algemeen wijzen deze twee voorbeelden op het probleem van de (zeker  ook  hier:  goed  bedoelde)  selectieve  informatievoorziening  aan  het  college  van  procureurs- generaal. Gelet op de mogelijke gevolgen is dit vanzelfsprekend een belangrijk probleem. Het kan er toe leiden dat het beeld dat het college van bepaalde ontwikkelingen breed in het openbaar ministerie of, zoals hier, in bepaalde zaken heeft veel te rooskleurig is en dat hierom niet tijdig of niet adequaat wordt  ingegrepen  waar  dit  –  nogmaals:  met  de  wijsheid  van  achteraf  –  wellicht  geboden  zou  zijn (geweest). Het  college  ging  niet  alleen  voorbij  aan  de  bezwaren  die  werden  ingebracht  tegen  de  gevolgde strategie, maar ook aan die tegen het besluit om het onderzoek te laten uitvoeren door een team van het  LRT  onder  de  leiding  van  Noordhoek  en  Entken  samen  met  een  team  onder  leiding  van  Zwerwer en   Godlieb.   Een   belangrijk   punt   hierbij   is   niet   alleen   dat   werd   beslist   om   twee   aparte   teams   te