Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
1 februari 1996
De Enqutecommissie Opsporingsmethoden biedt u hierbij het verslag
aan van het onderzoek dat zij op grond van de haar op 22 november
1994 gegeven opdracht heeft ingesteld. De voorzitter van de
commissie,

M. van Traa
De griffier van de commissie,
N. J. P. Coenen

lees meer

HOOFDSTUK 1 INLEIDING

1.1 Voorgeschiedenis en instelling

1.1.1 Instelling commissie

Aan het einde van het kamerdebat van 7 april 1994 over de
opheffing van het interregionaal rechercheteam ( IRT)
Noord-Holland/Utrecht nam de Kamer de motie Dijkstal c.s. aan.
^Noot Deze motie bracht de wens tot uitdrukking om een
parlementair onderzoek in te stellen naar de opsporingsmethoden die
in Nederland gebruikt worden en de controle erop. Hier ligt het
begin van het werk van de parlementaire enqute opsporingsmethoden.
Het was duidelijk dat de Kamer, tegen de achtergrond van de
IRT-affaire, beter genformeerd wilde zijn over dit onderwerp.

lees meer

3.11 Totaal aantal containers en kilo’s

Het is duidelijk dat grote hoeveelheden verdovende middelen met
medeweten en onder regie van politie en justitie op de markt
verdwenen zijn. Een dag voor het begin van de openbare verhoren van
de commissie, op 5 september 1995, sprak de minister van Justitie
in de Kamer van 100 tot 400 ton softdrugs die waren doorgeleverd.
Hoeveel daarvan op de markt was gekomen was nog onderwerp van
onderzoek.

lees meer

4.6 Beoordeling

De commissie heeft geconstateerd dat verschillende
observatiemethoden geen uitdrukkelijke wettelijke basis hebben.
Dwangmiddelen als het tappen van gegevensverkeer, het onderzoek in
geautomatiseerde werken en de postvang zijn wel in de wet geregeld.
Gelet op de nauwkeurige wettelijke normering van bepaalde
dwangmiddelen en het ontbreken van normering van andere
opsporingsmethoden is het beeld onevenwichtig. Voor het gebruik van
bepaalde niet wettelijk geregelde opsporingsmethoden is in de
rechtspraak een aanzet tot nadere normering gegeven. De
jurisprudentie heeft voorwaarden gesteld aan het gebruik van de
verschillende observatiemethoden. ^Noot In een enkel
geval, zoals het inkijken, bestaat een interne richtlijn die als
juridische basis wordt gehanteerd voor de inzet van de
observatiemethode.

lees meer

7.5 Internationale opsporing

7.5.1 Inleiding

In het licht van de bestrijding van de op internationale schaal
opererende criminele organisaties wordt aandacht besteed aan de
praktijk van de internationale opsporing. In dit kader wordt
ingegaan op internationale samenwerking en gegevensuitwisseling.
Tevens komt het functioneren van buitenlandse opsporingsambtenaren
in Nederland en Nederlandse opsporingsambtenaren in het buitenland
aan de orde. Er zal geen aandacht worden besteed aan andere vormen
van rechtshulp dan de rogatoire commissie en politile samenwerking.

7.5.2 Juridische structuur en organisatie

Regelmatig blijkt tussen verschillende staten behoefte te
bestaan aan strafprocessuele bijstand in de vorm van kleine
rechtshulp. Kleine rechtshulp vindt plaats op basis van
schriftelijke verzoeken tot het verzamelen van bewijsmateriaal van
de ene justitile autoriteit aan de andere. Dergelijke verzoeken
moeten ex artikel 552 n Sv op een verdrag zijn gebaseerd als zij de
toepassing van dwangmiddelen, zoals inbeslagneming en onvrijwillig
verhoor van personen, vergen. Dergelijke tot Nederland gerichte
verzoeken vragen de inschakeling van de rechter-commissaris. Men
noemt dergelijke verzoeken rogatoire commissies. Er zijn
verschillende rechtshulpverdragen gesloten. Zo is Nederland partij
bij het Europees verdrag aangaande de wederzijdse hulp in
strafzaken (1959), inclusief het protocol (1978), de
Nederlands-Duitse overeenkomst van Wittem (1979), de Schengen
Uitvoeringsovereenkomst. Nederland zal naar verwachting partij
worden bij het Europolverdrag. Indien geen dwangmiddelen nodig zijn
om aan een rechtshulpverzoek tegemoet te kunnen komen, kan sinds
kort de politie zelfstandig, zonder tussenkomst van een officier
van justitie, hieraan gevolg geven (zie art. 552i Sv).
Gegevensverstrekking in het kader van internationale
politiesamenwerking is geregeld in artikel 13 Besluit
politieregisters (1991). Er is geen aparte wettelijke regeling voor
uitgaande rechtshulpverzoeken anders dan artikel 539a Sv. Hierin is
bepaald dat het optreden van politie/justitie in het buitenland
gehouden is aan het Nederlandse Wetboek van Strafvordering.

lees meer

i Voorwoord In    de    afgelopen    anderhalf    jaar    verrichten    wij    in    opdracht    van    de    minister    van    Justitie    een evaluatieonderzoek   naar   de   activiteiten   die   politie   en   justitie   in   de   periode   1996-1999   hebben ontplooid   om   de   ware   toedracht   van   de   IRT-affaire   te   achterhalen.   Het   onderzoek   werd   door   de minister  van  Justitie  in  1999  toegezegd  aan  de  Tweede  Kamer  naar  aanleiding  van  de  bevindingen van de Commissie-Kalsbeek. Deze commissie stelde niet alleen vast dat er 15.000 kilo cocaïne door middel  van  zogenaamde  parallel-importen  het  land  was  binnengesmokkeld  in  de  IRT-periode,  maar ook    dat    het    strafrechtelijk    onderzoek    hiernaar    –    het    post-Fort-onderzoek     –    stagneerde.    De onderhavige  evaluatie  richt  zich  op    het  laatstgenoemde  bevinding:  het  verloop  van  het  post-Fort- onderzoek   in   de   periode   maart   1996   –   juni   1999   wordt   in   dit   rapport   in   kaart   gebracht   en geanalyseerd. Met  de  evaluatie  is  in  februari  2000  een  aanvang  gemaakt.  Het  rapport  is  gebaseerd  op  vele documenten   die   vanuit   diverse   bij   het   post-Fort-onderzoek   betrokken   instanties   werden   verstrekt. Daarnaast    zijn    met    de    belangrijkste    hoofdrolspelers    interviews    gehouden.    De    evaluatie    was gecompliceerd  en  belastend,  niet  in  de  laatste  plaats  vanwege  de  vele  emoties  die  de  IRT-affaire  en inmiddels ook het post-Fort-onderzoek bleken op te roepen bij onze gesprekspartners. Hoewel  het  onderzoek  in  tal  van  opzichten  een  eenzaam  avontuur  was  voor  ons  drieën,  zouden we  het  rapport  niet  binnen  de  gestelde  termijn  hebben  kunnen  afronden  als  we  niet  de  steun  van  tal van personen hadden gehad. In de eerste plaats moet worden vermeld dat vrijwel alle hoofdrolspelers zich  zeer  coöperatief  hebben  opgesteld.  Behalve  dat  met  hen  langdurige  interviews  zijn  gehouden, hebben we gedurende enige tijd gebivakkeerd bij het Landelijk rechercheteam, waar de leden van dat team  alle  medewerking  verleenden  die  gevraagd  werd.  Onze  thuisbasis  was  het  gerechtsgebouw  te Den Bosch, waar een speciale kamer was ingericht voor ons en onze documenten. Ilse van der Wiel heeft daar voor ons snel en accuraat de interviews uitgewerkt. De leden van de begeleidingscommissie, onder voorzitterschap van prof. C. Schuyt, hebben soms onder grote tijdsdruk moeten werken, maar waren niettemin in staat ons van tal van waardevolle raadgevingen te voorzien. Tenslotte een woord  van  dank  aan  het  Wetenschappelijk  Onderzoek-  en  Documentatiecentrum (WODC)  van  het  ministerie  van  Justitie.  Het  WODC  heeft  niet  alleen  het  onderzoek  gefinancierd  en één   van   zijn   medewerkers   maandenlang   vrijgesteld   voor   het   onderzoek,   ook   in   tal   van   andere opzichten   is   dit   centrum   ondersteunend   en   faciliterend   geweest.   Zowel   aan   het   begin   van   het onderzoek  –  bij  het  kopiëren  van  de  talrijke  stukken  –  als  in  de  eindfase  –  bij  de  opmaak  van  het rapport  –  stond  het  secretariaat  van  het  WODC  voor  ons  klaar.  In  het  bijzonder  Vivian  van  de  Broek moet in dit verband worden genoemd. We  hopen  dat  het  onderzoek  zijn  doel  niet  mist  en  dat  er  lering  uit  het  rapport  kan  worden getrokken voor de aanpak van grote, gecompliceerde opsporingsonderzoeken in de toekomst. Juni 2001 Amsterdam, Tilburg Henk van de Bunt Cyrille Fijnaut Hans Nelen

172 projecten  wel  die  de  kern  van  het  IRT-vraagstuk  raken:  de  al  dan  niet  vermeende  non-integriteit  van ambtenaren in relatie tot de al dan niet betrouwbare CID-berichten hieromtrent. Het “Schilderstraject” was tot op zekere hoogte het vervolg van spoor 2, maar dan georganiseerd in  het  kader  van  spoor  3.  In  dit  traject  ging  het  immers  opnieuw  om  verder  onderzoek  naar  het beginstadium van de IRT-affaire op grond van CID-berichten over wat er zich in het begin van de jaren negentig   “werkelijk”   had   voorgedaan   op   de   cocaïnelijn   Colombia-Nederland.   Dit   maakt   het   ook begrijpelijk  waarom  het  conflict  dat  zich  in  1996-1997  gaandeweg  tussen  spoor  1  en  spoor  2  had ontpopt  vrijwel  moeiteloos  overging  in  een  conflict  tussen  spoor  1  en  spoor  3  in  de  jaren  1997-1998. Dit   had   wellicht   niet   hoeven   te   gebeuren   wanneer   in   juli-augustus   1997   –   in   het   kader   van   het topoverleg   over   het   gebruik   van   het   IRT-dossier   –   enig   initiatief   was   ontplooid   om   de   dreigende nieuwe  tweespalt  in  het  onderzoek  te  overwinnen  door  het  “schone”  onderzoek  van  het  LRT  naar  de laatste  ontwikkelingen  van  de  IRT-affaire  te  combineren  met  de  Amsterdams-Haarlemse  “schoning” van  het  dossier  over  de  beginfase  ervan.  Een  dergelijke  eenmaking  had  ook  recht  gedaan  aan  de beslissing van het college van 4 september 1996 om alle relevante onderzoeken te integreren binnen een  en  hetzelfde  project.  Het  is  er  echter  niet  van  gekomen.  Nergens  in  de  stukken  of  de  interviews wordt  in  elk  geval  verwezen  naar  een  discussie  over  deze  kans.  Het  LRT-onderzoek  werd  in  de genoemde discussie behandeld als een gewoon onderzoek naast alle andere onderzoeken. Van deze handelwijze – of zij nu werd ingegeven door de verschillende visies tussen de betrokken parketten op het  verdere  onderzoek  of  niet  –  mag  worden  gezegd  dat  zij  wijst  op  een  gebrek  aan  sturing  door  het openbaar ministerie van het totale   rechercheproces   in   deze   zaak.   Die   bleef   al   te   zeer   beperkt   tot   het   opvolgen   van   de verschillende onderzoekssporen en leidde ondanks alles – dus ook ondanks de afgang van spoor 2 – nooit  tot  hun  verbinding.  Men  berustte  in  de  verscheidenheid  in  plaats  van  te  streven  naar  meer eenheid. Hierbij  mag  echter  niet  over  het  hoofd  worden  gezien  dat  het  LRT-team  in  de  zomer  van  1997 veel  werk  heeft  verzet  om  de  onderzoeken  naar  twee  verdachten  en,  zijdelings,  ook  “Taartman”  op een systematische manier handen en voeten te geven.

81 Desalniettemin vroeg hij tezelfdertijd aan Holthuis als hoofd van het LBOM om na te gaan in hoeverre het  opnieuw  entameren  van  een  strafrechtelijk  onderzoek  juridisch  nog  wel  aan  de  orde  zou  kunnen zijn.  Op  grond  van  nader  onderzoek  bij  het  betrokken  kernteam  kwam  Holthuis  te  samen  met  een collega  tot  de  conclusie  dat  deze  vraag  pas  kon  worden  beantwoord  na  overleg  met  collegae  over bepaalde afgeronde onderzoeken. In maart 1996 kwam Ficq – in die tijd procureur-generaal te Amsterdam – op deze kwestie terug. Hij vroeg Holthuis om nadere inlichtingen over onder meer het gebruik van stukken uit het IRT-archief. Op 30 maart 1996 antwoordde deze dat bepaald materiaal inderdaad niet meer kon worden gebruikt en  dat  het  starten  van  bepaalde  onderzoeken  niet  mogelijk  was  zonder  dat  sprake  was  van  nieuwe feiten  en  omstandigheden.  Hij  voegde  hier  aan  toe  dat  andere  opsporingsresultaten,  voor  zover  het hierbedoelde  materiaal  niet  was  “besmet”,  dus  op  onrechtmatige  en/of  onbehoorlijke  wijze  zou  zijn verkregen, opnieuw zouden kunnen worden gebruikt in andere onderzoeken.

95 het  betrokken  pand  geschikt  gemaakt  voor  de  huisvesting  van  de  beide  teams.  Op  28  oktober  kon deze  verdieping  in  gebruik  worden  genomen.  Vaste  telefoonverbindingen  waren  er  op  dat  moment nog niet.102  Op  7  mei  1997  werd  voor  de  huur  van  deze  locatie  met  terugwerkende  kracht  voor  de periode 1 november 1996 – 31 oktober 1997 een overeenkomst gesloten tussen de korpschef van het KLPD en de regionale directie van de domeinen.103 Ook de bemensing verliep bepaald niet gemakkelijk. Van Brummen – op dat moment verbonden aan  de  staf  van  het  college  van  procureurs-generaal  –  sprak  in  de  vergadering  van  het  college  van procureurs-generaal  op  25  september  zelfs  nadrukkelijk  zijn  zorgen  uit  over  het  beschikbaar  stellen van politiemensen.104 Het probleem speelde niet zozeer bij de samenstelling van het team voor spoor 1.     Dit     kon     immers     grotendeels     worden     bemand     met     leden     van     het     LRT.     Volgens     het voortgangsverslag  dat  op  27  maart  1997  werd  afgerond,  bestond  dit  team  in  het  najaar  van  1996  uit de volgende “functionaliteiten”105: — vanuit  het  LRT:  voltijds  een  teamleider,  een  projectvoorbereider,  een  seniorrechercheur  fraude, een   financieel   specialist   (econoom),   een   accountant   (AA),   en   deeltijds   het   hoofd   van   de financieel-economische kerngroep, het hoofd van de CID en een medewerker van de CID; — en  “anderen”:  de  zaaksofficier  LBOM,  een  parketsecretaris  en  een  administratief  medewerker LBOM, een analist van de CRI (Schouten) en twee liaisons van de rijksrecherche. Omdat er nadien bij voortduring onduidelijk heeft bestaan over de plaats van Schouten in dit verband is het aangewezen hem hier zelf kort over aan het woord te laten106: “Mijn  betrokkenheid  begint  bij  spoor  1,  daar  was  ik  bij  aangesteld.  Ik  was  ervoor  om  als vraagbaak te dienen, omdat ik veel informatie had over wat er in het Fort-dossier zat. (…) Ik was geplaatst in spoor 1 maar was volgens afspraak ook beschikbaar voor vragen van spoor 2.  Ik  was  ook  samen  met  de  analist  van  spoor  2,  die  de  hele  materie  niet  kende,  op  een kamer geplaatst.” Het LRT-team stond onder de directe leiding van Entken. Zoals Van Gemert zei107: “Hij  was  verantwoordelijk  voor  de  uitvoering  van  het  onderzoek.  Mijn  verantwoordelijkheid behelsde  het  functioneren  van  het  LRT  in  het  algemeen.  Ik  was  verantwoordelijk  voor  de sturing  aan  en  de  samenwerking  tussen  de  verschillende  partijen.  Ik  moest  er  ook  voor zorgen dat de randvoorwaarden voor het onderzoek goed vervuld waren.” Opmerkelijk is overigens dat er bij “de anderen” geen melding werd gemaakt van een CID-officier van justitie. Dit wil echter niet zeggen dat er geen was. Formeel trad namelijk De Groot, de CID-officier van het LBOM, als zodanig op. Maar, zo beweerde Entken108:                                                 102 Vergelijk  de  mutaties  in  het  persoonlijk  dagrapport  van  P.  Entken  (F24).  Ingevolge  de  vernieuwde  regeling  d.d.  18 september 1996 voor de toekenning van middelen uit de zogenaamde BOP-pot konden de aanvragen voor het jaar 1996 worden  ingediend  tot  25  oktober  1996.  Zie  de  Brief  van  A.  Docters  van  Leeuwen  d.d.  2  oktober  1996  aan  de procureurs-generaal bij de gerechtshoven (F18). Verder ook de brief van P. Entken d.d. 25 september 1996 aan H. van Brummen over nog een andere militaire locatie (B8). 103 “Akte van administratieve ingebruikgeving” d.d. 7 mei 1997 (F18). 104 Uittreksel vergadering college van procureurs-generaal  d.d.  25  september  1996  (B7).  Een  van  de  procureurs-generaal wees erop dat de politie mensen moest leveren en dat de minister van Justitie ze desnoods kon opeisen. 105 Rapportage 96060 d.d. 27 maart 1997, blz. 5 (F23). 106 Interview P. Schouten d.d. 9 februari 2001. 107 Interview W. van Gemert d.d. 30 januari 2001. 108 Interview P. Entken d.d. 16 januari 2001.

110 “gijzeling van de strafrechtsketen” door rapporteur aan de orde gesteld. Aan het eind van het gesprek bracht de heer Borghouts de informant (…) ter sprake. Het bleek toen dat Z. direct een  invulling  gaf  van  het  scenario  welk  door  rapporteur  aan  de  minister  was  geschetst.  Op verzoek van de minister is toen een onderzoek door rapporteur opgestart naar het gestelde in  de  door  (…)  verzonden  brief.  Voor  zo’n  onderzoek  is  het  noodzakelijk  dat  men  gebruik maakt   van   alle   relevante,   ook   besmette,   CID   informatie.   Rapporteur   heeft   daarbij   op dezelfde wijze gewerkt als bij de ambtsberichten voor “Haagse Kees” hetwelk impliceert dat rapporteur kennis heeft genomen van veel informatie uit de IRT periode.” Op  één  nota  van  Snijders  na  aan  de  toenmalige  hoofdofficier  van  justitie  De  Beaufort  zijn  er  geen andere stukken over wat er tijdens deze belangrijke vergadering – belangrijk voor het verdere vervolg van  het  onderzoek  –  werd  besproken  en  besloten.166  Hoe  ruim  of  hoe  eng  het  mondelinge  verzoek van de minister moe(s)t worden begrepen valt op deze manier dus niet uit te maken. Wel   is   het   zo   dat   Borghouts   tegenspreekt   dat   in   de   loop   van   dit   onderhoud   Snijders   werd gevraagd om een (nader) onderzoek in te stellen. Borghouts167: “Snijders  heeft  op  voorspraak  van  Docters  de  gelegenheid  gekregen  zijn  visie  direct  aan  de minister  te  vertellen.  Dat  was  het  enige  doel  van  het  gesprek;  er  was  geen  sprake  van  dat het  gesprek  bedoeld  was  om  hem  te  machtigen  voor  het  doen  van  onderzoek  naar  groei- informanten.  Ik  weet  zeker  dat  het  doel  van  het  overleg  alleen  was  om  Snijders  zijn  visie  te laten geven. De minister vond het overigens ongeloofwaardig. Ik kan me niet herinneren dat er gesproken is over een opdracht.” Het feit evenwel dat er “veel informatie uit de IRT periode” werd geraadpleegd, suggereert dat Snijders zélf aan het onderhoud met de minister niet alleen een opdracht ontleende maar zijn taak ook breed opvatte.  Op  7  oktober  1996  adviseerde  hij  Docters  van  Leeuwen  en  via  deze  de  minister  van  Justitie uitvoerig  hoe  in  zijn  ogen  moest  worden  omgegaan  met  het  verzoek  van  een  informant  om  financiële schadevergoeding en beveiliging. Samengevat kwam zijn advies erop neer dat er geen reden was om dit verzoek in te willigen.168 In  zijn  interview  werd  Snijders  gevraagd  naar  zijn  herinneringen  aan  vorenstaande  bijeenkomst. Om  te  beginnen  memoreerde  hij  hoe  de  bespreking  van  het  geval  van  “Haagse  Kees”  was  verlopen: “Tot  mijn  verrassing  zei  Docters  van  Leeuwen  gedurende  drie  kwartier  niet  veel  en  was  ik  vrijwel alleen aan het woord”. Vervolgens nam het gesprek een andere wending169: “De  minister  en  secretaris-generaal  wilden  wel  weten  waarom  ik  eigenlijk  was  doorgegaan na  de  beantwoording  van  de  Kamervragen  over  “Haagse  Kees”.  Ik  heb  toen  gezegd  dat  ik niet stop met mijn normale activiteiten op het moment dat in politieke zin de wind gaat liggen. Ik  beschouw  die  activiteiten  als  een  onderdeel  van  het  inlichtingenwerk.  En  bedenk  wel:  ik was in die tijd informantenbestanden aan het opruimen. In de paar jaar dat ik daarmee bezig was, was me wel duidelijk geworden dat we als overheid gegijzeld dreigden te worden door voormalige informanten. Ik ben daarover, nadat het hoofdstuk “Haagse Kees” was gesloten, nog  drie  kwartier  aan  het  woord  geweest.  Op  een  gegeven  moment  haalde  Borghouts  een brief  uit  zijn  zak  afkomstig  van  (…).  Die  brief  vormde  meteen  een  bevestiging  van  mijn                                                 166 Nota J. Snijders d.d. 7 oktober 1996 aan L. de Beaufort (gevoegd bij interview). 167 Interview H. Borghouts d.d. 24 april 2001. 168 Brief J. Snijders d.d. 7 oktober 1996 aan A. Docters van Leeuwen (D6). Hierbij mag niet uit het oog worden verloren dat M. van Traa op 20 september 1996 over deze aangelegenheid een brief schreef aan de minister van Justitie en haar vroeg  om  te  bezien  “of  het  mogelijk  is  dat  een  vertegenwoordiger  van  Justitie  met  (…)  in  contact  treedt  om  zijn problemen te bespreken. Hij heeft mij tevens gevraagd U bijgaande brief te overhandigen” (D6). 169 Interview J. Snijders d.d. 12 februari 2001.

124 “(…)  de  achtergronden  van  een  aantal  belangrijke  CID-operaties  in  meer  of  minder  recent verleden  in  relatie  tot  het  handelen  van  overheidsfunctionarissen  en  dat  een  met  het  nader onderzoek    te    belasten    opsporingsteam    hiertoe    kennis    moet    kunnen    nemen    van    alle relevante (CID)-informatie, waar ook opgeslagen en hoe ook gerubriceerd.” Vervolgens  werd  in  artikel  1,  1e  bepaald  dat  het  aangewezen  was  om  een  nader  onderzoek  in  te stellen   naar   personen   en/of   instellingen   “die,   gewild   of   ongewild,   actief   of   passief,   bescherming verlenen  of  support  bieden  aan  criminelen  of  hun  organisaties”.  In  artikel  1,  3e  werd  gesteld  dat  de betrokken  opsporingseenheid  zou  worden  geplaatst  onder  het  gezag  van  de  procureur-generaal  met de portefeuille “zware georganiseerde criminaliteit” die zich hierbij zou bedienen van het hoofd van het LBOM.  En  in  artikel  1,  4e  dat  deze  eenheid  “in  faciliterende  zin”  zou  worden  ondergebracht  bij  het KLPD.   In   artikel   2   werd   ten   eerste   bepaald   dat   –   gelet   op   artikel   18,  5e   van   de   Wet   op   de politieregisters   –   voor   de   duur   van   het   onderzoek   alle   hiervoor   van   belang   zijnde   gegevens   uit registers  gehouden  bij  de  criminele  inlichtingendiensten  moesten  worden  verstrekt  aan  de  personen die  door  de  genoemde  procureur-generaal  waren  belast  met  het  doen  van  het  onderzoek,  en  ten tweede  dat  iedereen  die  bij  of  krachtens  de  Wet  op  de  politieregisters  daartoe  was  gemachtigd, verplicht was om de hiervoor bedoelde gegevens te verstrekken aan de genoemde personen.201 De volgende dag – 9 januari 1997 – faxte Holthuis de door hem gewijzigde versie  van dit concept naar  het  Argus-team.  Opmerkelijk  in  deze  versie  is  dat  het  doel  van  het  onderzoek  nergens  wordt omschreven.   En   de   rol   van   de   procureur-generaal   met   de   portefeuille   “zware   georganiseerde criminaliteit”  werd  tussen  haakjes  geplaatst.  Voor  het  overige  werd  –  op  enkele  kleine  redactionele aanpassingen na – de tekst van het aangeleverde concept gevolgd.202 5.3.2 De gemengde reacties van het college en de minister van Justitie Op  10  januari  1997  liet  Welschen  telefonisch  weten  dat  Holthuis  akkoord  was  met  het  plan  van onderzoek   en   het   zou   voorleggen   aan   Gonsalves.   Na   goedkeuring   zou   de   instellingsbeschikking worden  voorgelegd  aan  de  minister  van  Justitie.203 Op 15 januari 1997, in de overlegvergadering met het college, werd de minister overigens reeds geïnformeerd over de voortgang van het post-Fort-team. Volgens de besluitenlijst sprak een van de procureurs-generaal bij deze gelegenheid uitvoerig over de stand van zaken met betrekking tot de onderzoeken I en II. Wat dit laatste onderzoek betreft werd het besluit opgetekend dat over de ophanging van het team en de regeling van (CID) bevoegdheden door de  secretaris-generaal  Borghouts  het  initiatief  zou  worden  genomen  tot  een  LRT-driehoek  (De  Wijs, Holthuis, Borghouts) waaraan ook door Gonsalves zou worden deelgenomen.204  De  notulen  van  deze vergadering   geven   evenwel   een   beter   en   ten   dele   ook   een   ander   beeld   van   hetgeen   er   werd besproken. Betreffende het onderzoek naar spoor I meldden de notulen dat de samenwerking tussen Kennemerland  en  Amsterdam  goed  was,  dat  er  overleg  werd  gevoerd  tussen  Holthuis  en  Vrakking over  samenwerking  met  het  kernteam  Amsterdam-Amstelland  en  dat  ook  het  kernteam  Haaglanden meewerkte. Organisatorisch was het onderzoek goed geregeld, zo was de conclusie. Uiteraard lag de zaak  in  Haarlem  aanvankelijk  gevoelig,  maar  de  samenwerking  tussen  Holthuis  en  kernteamofficier Gonzales  was  ook  goed.  De  voortgang  van  onderzoek  II  lag  volgens  de  notulen  gecompliceerder.  De samenstelling  van  het  team  was  wel  verzekerd,  maar  toekenning  van  de  CID-status  was  nodig  om informatie  te  kunnen  onderzoeken.  Bovendien  moest  op  korte  termijn  worden  besloten  hoe  het  team organisatorisch  moest  worden  opgehangen:  bij  het  LRT-team,  ergens  anders  bij  het  KLPD,  of  nog                                                 201 Het “Concept instellingsbeschikking” bevindt zich in F18. Hierbij kan worden opgemerkt dat S. Zwerwer reeds op 29 november 1996 een conceptbeschikking op grond van artikel 18 lid 5 van de Wet op de politieregisters aan H. Holthuis had overgemaakt (F18). 202 Ook deze “concept-instellingsbeschikking” bevindt zich in F18. 203 Dagjournaal “Argus team” d.d. 10 januari 1997 (F7). 204 Besluitenlijst van de overlegvergadering d.d. 15 januari 1997 (C7).

139 punt  na  geen  nieuwe  inzichten  waren  verkregen  in  de  zaak  van  “Haagse  Kees”  en  dat  er  evenmin iemand   een   verwijt   kon   worden   gemaakt   betreffende   zijn/haar   optreden   in   deze   zaak.   Onder verwijzing  naar  andere  “netelige  dossiers  van  voormalige  infiltranten  en  informanten”  bracht  Docters van    Leeuwen    verder    naar    voren    dat    in    verband    met    deze    dossiers,    ondanks    allerhande voorzorgsmaatregelen, toch “politiek/publicitair zeer gevoelige incidenten” konden ontstaan en dat een adequate  verzameling  van  feiten  tot  op  het  hoogste  niveau  dus  van  groot  belang  was.  Wat  in  dit verband nog ontbrak, zo meende Docters van Leeuwen, was “een efficiënte en effectieve aansluiting van college en minister” aan het platform van CID-officieren. Om dit tekort te repareren stelde hij voor om  een  beleidsgroep  te  vormen  waarin  ook  een  of  meer  medewerkers  van  het  departement  zouden zitten. Na het nodige vooroverleg op het departement schreef de minister van Justitie op 28 mei 1997 aan  Docters  van  Leeuwen  dat  zij  instemde  met  zijn  voorstel  om  een  “werkgroep”  in  te  stellen.  Op  de andere  punten  in  de  laatstgenoemde  brief  kwam  zij  niet  terug.264  Wel  liet  zij  op  dezelfde  dag  de voorzitter  van  de  Tweede  Kamer  weten  dat  het  nadere  onderzoek  dat  zij  had  laten  instellen  naar aanleiding   van   Kamervragen   over   de   verblijfplaats   van   een   voormalige   informant   geen   nieuwe inzichten hieromtrent had verschaft.265 5.7 De opkomst van het derde spoor De  hevige  aanvaring  die  zich  in  januari  1997  voordeed  tussen  Zwerwer  en  Noordhoek  omtrent  de contacten  met  een  bepaalde  informant  vormde  in  zekere  zin  slechts  de  manifestatie  van  een  veel belangrijkere ontwikkeling: de opkomst van een derde spoor ( afgezien nog van de activiteiten op het Amsterdamse  parket  die  wellicht  als  een  vierde  spoor  kunnen  worden  gekenschetst).  Wat  was  er namelijk aan de hand? De betrokken informant had naar aanleiding van het verhoor van een overheidsfunctionaris bij de Commissie-Van  Traa  contact  gezocht  met  het  ministerie  van  Justitie.  In  de  brief  die  hij  –  inmiddels “Fokker”  gedoopt  –  aan  de  minister  schreef  beweerde  hij  te  weten  hoe  het  er  in  de  IRT-tijd  werkelijk aan  toe  was  gegaan  en  dat  hij  bereid  was  om  hierover  verklaringen  af  te  leggen,  wanneer  dit  zou gebeuren  in  het  bijzijn  van  een  hoge  ambtenaar.  “Fokker”  suggereerde  in  het  bijzonder  dat  (iemand van)  de  FIOD  een  hoogstbedenkelijke  rol  had  gespeeld  in  de  drugstransporten.  Een  van  de  redenen waarom  het  parket  Haarlem  werd  benaderd  om  met  deze  persoon  aan  de  praat  te  gaan  was  de eerdere  betrokkenheid  van  Snijders  bij  de  afwikkeling  van  informantenkwesties.266  Naar  zijn  eigen zeggen kreeg hij namelijk van Borghouts zelf het verzoek om met betrokkene te gaan spreken. En het was  Snijders  die  vervolgens  Zwerwer  aansprak  om  de  rol  van  hoge  ambtenaar  te  spelen.  Verder betrok hij niet alleen De Wit maar ook Schouten bij de zaak. De Wit omdat hij wilde voorkomen dat de RCID Kennemerland in dit verband een rol zou gaan spelen.267  De  aanwezigheid  van  Schouten  vond hij nodig om een veiligheidsrisico-analyse te maken.268 Het  is  niet  onbelangrijk  om  te  weten  waarom  rondom  het  verhoor  van  deze  briefschrijver  zoveel onderzoeksactiviteiten werden ontplooid. Voor Holthuis was het duidelijk269: “Dat is eigenlijk helemaal absurd. Op een bepaald moment meldt een bron zich rechtstreeks bij de minister en zegt dat hij wel weet hoe het in de IRT-periode precies gegaan is. Omdat                                                 264 Brief minister van Justitie (namens haar ondertekend door de secretaris-generaal) d.d. 28 mei 1997 aan A. Docters van Leeuwen (A5). 265 Brief minister van Justitie (namens haar ondertekend door de secretaris-generaal) d.d. 28 mei 1997 aan A. Docters van Leeuwen (A5). 266 Interview S. Zwerwer d.d. 16 januari 2001. 267 Interview J. Snijders d.d. 12 februari 2001. 268 Interview P. Schouten d.d. 9 februari 2001. 269 Interview H. Holthuis d.d. 17 januari 2001.

73 “Het  zijn  interessante  analyses  vanuit  het  oog  punt  van  inlichtingenwerk,  maar  een  proces- verbaal   als   dusdanig,   dat   al   die   analyses   onderbouwt,   is   er   volgens   mij   niet.   Komt   hier natuurlijk  wel  bij  dat  er  een  grote  kloof  is  tussen  analyses  gebaseerd  op  inlichtingen  en  het strafrechtelijk bewijs tegen misdadigers. Die inlichtingen, die analyses, zijn zo niet bruikbaar. Het zijn wel aardige hypotheses, maar dat is het dan ook wel.” Maar de boodschap in deze presentatie was duidelijk: de informant van de Nederlandse politie werkte voor    een    Colombiaans    kartel    en    heeft    vanaf    het    begin    dubbelspel    gespeeld;    de    betrokken politiemensen   zouden   “plat”   zijn.   Waarbij   De   Wit   in   zijn   interview   aantekende   dat   het,   gegeven bepaalde verklaringen en gegevens, duidelijk was 53: “(…) dat de ellende niet begonnen is bij de RCID-Kennemerland, maar al veel eerder bij de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) in de jaren tachtig.” Met  het  oog  op  de  concretisering  van  de  plannen  hadden  Zwerwer,  Cremers  en  Pijl  op  13  juni  1996 een  onderhoud  met  Docters  van  Leeuwen.  Op  de  vraag  naar  wat  er  moest  gebeuren  kwamen  zij volgens Zwerwer tot de volgende conclusie54: “Wij vonden het verstandig dat er een onderzoek kwam los van het strafrechtelijk onderzoek. Overigens   zagen   wij   voor   ons   geen   rol   weggelegd   in   dit   onderzoek.   Het   onderzoek   zou moeten  gaan  om  integriteit.  Integriteitkwesties  rond  overheidsambtenaren.  Wij  vonden  het nodig dat de dingen nog verder op een rij werden gezet.” Dit  was  dus  een  ander  advies  dan  hetwelk  zij  gaven  in  hun  brief  van  13  maart  1996:  hierin  is  geen sprake   van   een   niet-strafrechtelijk   onderzoek.   Gelet   op   de   lijn   van   het   nieuwe   advies   is   het   niet verwonderlijk dat er tijdens dat onderhoud ook werd gesproken over de vraag of (het) gezien de aard van  het  te  verrichten  onderzoek  niet  zinvol  zou  zijn  dat  er  op  enigerlei  wijze  een  samenwerking  zou ontstaan met de BVD. Deze vraag werd positief beantwoord en kort daarop had Docters van Leeuwen een onderhoud met het hoofd van de BVD, zijn opvolger op die plaats. Het resultaat van hun overleg was volgens Zwerwer55: “(…) dat wij over en weer via een liaison bij elkaar in de keuken mochten kijken doch dat wij – en dat gold ook voor de BVD – in operationele zin niets met de informatie mochten doen. Indien   en   voorzover   er   informatie   kon   worden   gegenereerd   welke   tactisch   of   anderszins bruikbaar     was     zou     dat     via     de     gebruikelijke     weg     worden     geoperationaliseerd.     Ter concretisering van deze afspraak heb ik op 28 juni 1996 in Utrecht een gesprek gevoerd met (…), een vertegenwoordiger van de BVD.” Ondertussen werd er door Zwerwer samen met Holthuis gewerkt aan de formulering van het plan van aanpak.  Op  19  juni  1996  faxten  zij  de  eerste  versie  hiervan  aan  Docters  van  Leeuwen  en  (in  kopie) aan Gonsalves. Twee dagen later kregen dezen langs dezelfde weg “een enigszins aangepaste tekst van  het  scenario”  toegefaxt.  Het  betreft  hier  geen  omvangrijk  plan.  Al  bij  al  beslaat  het  twee  kantjes. Het  draagt  de  titel:  “Scenario  van  een  strafrechtelijk  onderzoek  naar  aanleiding  van  de  bevindingen van het Fort-team”. Alvorens  in  te  gaan  op  dit  scenario  en  de  bespreking  hiervan  in  de  loop  van  juni-juli  door  het college  van  procureurs-generaal  en  de  minister  van  Justitie,  past  het  om  erop  te  wijzen  dat  Docters                                                 53 Interview J. de Wit d.d. 30 januari 2001. 54 Interview S. Zwerwer d.d. 16 januari 2001. 55 Nota S. Zwerwer aan het college van procureurs-generaal d.d. 3 september 1999 (gevoegd bij interview).

202 “De  betrokkene  (…)  wist  dat  de  status  van  bedreigde  getuige  verloren  zou  gaan  wanneer hij/zij  onwaarheid  zou  spreken.  En  het  is  aan  de  rechter-commissaris  om  te  toetsen  of  de getuige een betrouwbare verklaring aflegt. Op dat punt waren we het in december 1997 ook allemaal eens.” Zoals  te  doen  gebruikelijk  gaf  de  rechter-commissaris  aan  het  eind  van  de  getuigenverklaring  een beoordeling  van  de  betrouwbaarheid  van  de  getuige.  Zij  merkte  op  dat  gezien  de  wijze  waarop  het verhoor  was  gelopen  en  de  inhoud  van  hetgeen  was  verklaard  de  getuige  NN  op  haar  betrouwbaar was overgekomen.437 In het najaar van 1998 werd de tweede anonieme getuige gehoord. Omtrent de betrouwbaarheid van deze getuige kwam de rechter-commissaris tot dezelfde conclusie als bij NN1.438 Tot  slot  zij  opgemerkt  dat  diverse  respondenten  er  op  hebben  gewezen  dat  in  de  vaak  heftige discussies  die  rondom  de  totstandkoming  en  het  gebruik  van  de  NN-verklaringen  zijn  gevoerd,  het element van de betrouwbaarheid van de getuigen van ondergeschikt belang was. Zoals Schouten het verwoordde439: “De  vraag  of  de  persoon  in  kwestie  al  dan  niet  betrouwbaar  was  heeft  in  de  discussie  geen enkele  rol  van  betekenis  gespeeld.  Dit  element  is  pas  weer  naar  boven  gekomen  ten  tijde van het verschijnen van het rapport van de Commissie-Kalsbeek.” 9.4.7 Discussie over het gebruik van de getuigenverklaringen Toen   de   verklaring   van   NN1,   en   naderhand   die   van   NN2,   was   opgenomen,   ontspon   zich   een langdurige discussie over het gebruik ervan. De Haarlemse officieren hebben nooit de intentie gehad om    met    het    starten    van    het    NN-GVO    in    Haarlem    een    begin    te    maken    met    een    eigen opsporingsonderzoek. Het gerechtelijk vooronderzoek was bedoeld om ten overstaan van de rechter- commissaris   twee   getuigenverklaringen   op   te   doen   nemen   ten   behoeve   van   het   060-onderzoek. Hoewel  de  informatie  van  de  getuigen  wellicht  de  bewijslast  had  kunnen  ondersteunen  in  andere strafzaken, zag Snijders hiervan naar eigen zeggen bewust af. In eigen woorden440: “Het  is  wrang  te  constateren  dat  we  indertijd  de  NN-verklaringen  doelbewust  niet  hebben ingebracht  in  de  zaak  van  U.  Dat  had  de  bewijsvoering  in  die  zaak  kunnen  ondersteunen. Het feit dat wij dat niet hebben gedaan had alles te maken met het voornemen om het 060- onderzoek niet negatief te beïnvloeden. Ik heb er, gelet op de huidige gang van zaken in de afwikkeling van de onderzoeken, nu spijt van als haren op mijn hoofd.” Volgens van Straelen is het echter nooit de bedoeling geweest om de NN-verklaringen in de zaak van U. te gebruiken441: “De NN-verklaringen zijn niet gebruikt in het onderzoek tegen U. en daar waren drie redenen voor. De eerste reden was dat het onderzoek tegen U. betrekking had op feiten na 1 januari 1994.  Wij  wilden  geen  problemen  met  besmette  feiten.  De  NN-verklaringen  hadden  juist betrekking  op  een  periode  daaraan  voorafgaand.  De  tweede  reden  was  dat  in  het  gehele onderzoek   tegen   U.   hard   drugs   nauwelijks   een   rol   speelden.   In   de   NN-verklaringen                                                 437 Verklaring gevoegd bij getuigenverklaring NN1 (D19). 438 Verklaring gevoegd bij getuigenverklaring NN2 (D19). 439 Interview P. Schouten d.d. 9 februari 2001. 440 Interview J. Snijders d.d. 12 februari 2001. 441 Interview F. van Straelen d.d. 15 januari 2001.